Op enkele weken van de verkiezingen hoort u met de regelmaat van een klok politici verklaren dat zij luisteren naar de mensen. Wie die mensen precies zijn, is vaak minder duidelijk. Ooit hoorde ik een minister vertellen dat hij in het weekend naar de bevolking had geluisterd. Na enig aandringen bleek dat zijn chauffeur te zijn. Toegegeven, ook chauffeurs zijn mensen.
‘Luisteren’ is een mooi, maar verwarrend woord. Wat bedoelen we precies wanneer we beweren naar iemand te luisteren? Het lijkt me zinvol om minstens drie betekenissen te onderscheiden.
Allereerst betekent het ‘horen wat iemand zegt’. Als uw collega of buur vertelt over zijn citytrip naar Barcelona, is de kans groot dat u die informatie passief aanhoort. U verneemt hoe het hotel was en wat er bezocht of gegeten werd, maar voorts doet u daar niets mee. Het volstaat te luisteren, er wordt niets bijzonders van u verwacht.
Heel anders is het wanneer ouders hun kinderen aanmanen beter te luisteren. Ze bedoelen dan ‘gehoorzamen’. Een kind dat luistert, ruimt zijn kamer op wanneer dat wordt gevraagd. Wanneer u iemand hoort klagen over een kind dat niet luistert, dan gaat het niet over een gehoorprobleem, maar over ongehoorzaamheid.
De derde, en meest subtiele betekenis van luisteren is ‘rekening houden met’. De politicus die beweert te luisteren naar zijn kiezers bedoelt dat hun woorden invloed hebben op de keuzes die hij of zij maakt. Het gaat niet om blinde gehoorzaamheid, maar hij neemt zijn gesprekspartner wel ernstig. Dat is iets anders dan louter horen wat iemand zegt, zonder daar voorts iets mee aan te vangen.
In een democratie is luisteren naar de mensen niet eenvoudig. Die mensen hebben namelijk niet allemaal dezelfde mening. Terwijl de ene een autovrij stadscentrum wil, wil de andere net meer
Verstandige leiders zoeken naar de juiste balans tussen eigen inzichten en inspraak van de basis
parkeerplaatsen. Bovendien moet de politicus die meningen nog inpassen in zijn of haar eigen ideologie en maatschappijvisie. Luisteren in de betekenis van ‘rekening houden met’ is daarom veruit de moeilijkste variant. De spreker verwacht vaak meer dan de luisteraar kan waarmaken.
Toch is luisteren – ook in die betekenis – cruciaal in de samenleving. Niet enkel in de politiek, ook in gezinnen, buurten en verenigingen, zelfs op de werkvloer. Een slimme werkgever luistert ook naar zijn werknemers.
En wat met de Kerk? De kerkstructuren zijn behoorlijk hiërarchisch en dateren uit tijden waarin inspraak minder belangrijk was dan vandaag. Dat wringt soms. In geloofskwesties kan de paus in theorie zelfs onfeilbaarheid claimen. Wat niet betekent dat hij niet eerst kan luisteren.
De hedendaagse Kerk ontsnapt natuurlijk niet aan maatschappelijke evoluties. Mensen zijn mondiger en willen gehoord worden. Vorige week getuigde Pierre Breyne, vicaris-generaal van het bisdom Brugge, in Kerk & leven: „Ik omringde me ook met kritische stemmen. We moeten immers bij uitstek luisteren naar mensen die afstand namen van de Kerk, niet omdat ze tegen haar zijn, maar omdat ze meer van haar verwachten. Zij vertellen ons waar we naartoe moeten.” Dat is een lovenswaardige houding. Kritische stemmen hoeven geen dwarsliggers te zijn, ze kunnen interessante wegwijzers zijn.
Politiek, Kerk of samenleving, we doen er goed aan rekening te houden met wat mensen te vertellen hebben. In het complexe spel van uiteenlopende stemmen gaat vaak veel wijsheid schuil. Verstandige leiders zoeken daarom permanent naar de juiste balans tussen eigen inzichten en inspraak van de basis. Zo wordt luisteren meer dan het aanhoren van woorden. Het wordt een bron van inzicht en een aanzet tot gedragen daden.