Een van de grootste moeilijkheden voor politici bij het maken van keuzes is de afweging van micro- en macrobelangen. Simpeler gezegd, de belangen van individuen versus de belangen van de hele samenleving. Wat goed is voor één persoon, is niet altijd gunstig voor iedereen, en wat belangrijk is voor het grotere geheel, kan schadelijk zijn voor enkelingen. Dat klinkt evident, maar in de praktijk is de afweging altijd lastig.
Laten we beginnen met een eenvoudig voorbeeld. Een weg die bekendstaat om zijn talrijke ongevallen moet worden heraangelegd. Er komt een rotonde en een afgescheiden fietspad. Mooi zo, dat klinkt een stuk veiliger. Om dat te realiseren, moet men echter overgaan tot de onteigening van een huis en enkele voortuinen. Voor de eigenaars van die huizen is dat slecht nieuws. Terwijl de meeste mensen van de baten zullen genieten, betalen zij een prijs voor de veiligheid van anderen.
Dat soort situaties, en zeker als het gaat om grotere operaties, leiden vaak tot protesten of zelfs jarenlange juridische procedures. Denk aan de lange lijdensweg van de Oosterweelverbinding of aan lokale actiecomités tegen de bouw van windmolens. Elke verandering raakt altijd iemand.
Ook de grote uitdagingen van deze tijd ontsnappen niet aan het conflict tussen micro en macro. We hebben geregeld beperkende maatregelen nodig om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan, maar steevast raken die ingrepen sommige burgers harder dan anderen. Soms moeten mensen hun zaak sluiten, worden culturele voorstellingen afgelast, gaan klassen of zelfs hele scholen in quarantaine. Het algemene belang – voorkomen dat veel mensen ziek worden en sterven – botst dan met het particuliere belang van de cafébaas, de theatermaker of de scholier.
In het klimaatdebat dreigt dat spanningsveld nog lastiger te worden. We moeten af van fossiele brandstoffen.
Altijd moeten we oog hebben voor wie persoonlijk dreigt te verliezen in ons gezamenlijke streven
We kunnen nu al met zekerheid zeggen dat we over enkele decennia niet meer op benzine of diesel zullen rijden, dat we onze huizen niet meer zullen verwarmen met stookolie of gas. De maatschappelijke doelstelling is dus duidelijk: weg met kolen, gas en olie. Voor individuen is dat lastiger. Niet iedereen heeft de middelen om een elektrische wagen te kopen of om de centrale verwarming te vervangen door een warmtepomp. In het bijzonder mensen in armoede dreigen kopje-onder te gaan in die dure transitie. Subsidies kunnen het leed verzachten, maar voor wie het financieel lastig heeft, zal dat niet volstaan.
Ook in ethische debatten botsen micro en macro, zoals blijkt uit ons Dossier over voortplanting. De kinderwens van mensen is een krachtig verlangen, maar is elke wetenschappelijke evolutie gezond voor de samenleving in haar geheel? En als we dan grenzen bepalen, laten we dan mensen in hun zoektocht naar geluk in de steek? Een verdraaid lastige afweging.
Er zijn helaas geen makkelijke oplossingen in de afweging tussen micro- en macrobelangen. Wie zomaar het ene op het andere laat overheersen, laat ofwel de samenleving ofwel het individu in de steek. Een Chinese aanpak, waarbij het individu ondergeschikt is aan het grotere geheel, moeten we verwerpen. Het omgekeerde is echter ook geen optie, want dan staat de samenleving stil en kunnen we ons niet aanpassen aan de noden van de tijd.
Elke keer opnieuw zorgvuldig afwegen, is de enige optie. Uiteraard mag zo’n afweging niet tot stilstand leiden. Keuzes maken is onvermijdelijk. Het punt is dat we nooit blind mogen beslissen. Altijd moeten we oog hebben voor wie persoonlijk dreigt te verliezen in ons gezamenlijke streven. Geen enkele doelstelling is groot genoeg om mensen te reduceren tot collateral damage, tot vergeten nevenschade van een heilige missie.