De economie van paus Franciscus

De deeleconomie groeit. Een autobedrijf presenteert speciaal ontworpen deelauto’s. © Belga Image

Begin oktober vond in Assisi de tweede sessie plaats van Economy of Francesco, een wereldwijd evenement met duizenden vooral jonge mensen die de huidige economische modellen willen veranderen en een meer inclusieve en rechtvaardiger toekomst willen creëren.
Paus Franciscus lanceerde het idee in mei 2019 in een brief aan jonge economen en ondernemers wereldwijd met de vraag leven te geven aan het idee van een andersoortige economie die meer aandacht heeft voor de zwaksten in de samenleving en niet uitsluitend is gericht op het verwerven van materiële rijkdom. Door de coronapandemie werd Economy of Francesco uitgesteld en vervolgens vond het vooral digitaal plaats.
De Italiaanse econoom en historicus Luigino Bruni is een van de geestelijke vaders van Economy of Francesco. „De brief van de paus verwees naar zijn encycliek Laudato si’ en zijn visie op ecologie en economie, maar evenzeer naar Franciscus van Assisi en naar hoe die keek naar welvaart”, zegt Bruni. „‘Franceso’ is dus een dubbele verwijzing. Ook zijn we te gast in Assisi, Franciscus’ geboortestad, en waren het de franciscanen die de eerste economische school stichtten. Minderboeder Petrus Johannes Olivi definieerde het moderne begrip ‘kapitaal’, zijn dertiende-eeuwse tijd- en ordegenoot Johannes Duns Scotus reflecteerde op winst en prijsbepaling. Minderbroeders verspreidden ook het eerste systeem van volksbanken om woeker tegen te gaan. Kortom, zonder het franciscaanse begrip van armoede valt de Europese welvaart niet te begrijpen, net zomin als de katholieke kijk op economie, die verschilt van die van het calvinisme.”
Een van de basisteksten van Economy of Francesco stelt dat „het kapitalisme niet werkt, want gebaseerd op het individueel welzijn” als het gaat om het behoud van de aarde. Wat is dan het alternatief? „Ongetwijfeld heeft het kapitalisme de voorbije eeuwen veel gerealiseerd, zoals de toegenomen welvaart en levensverwachting, jobcreatie en technologische ontwikkeling”, zegt Luigino Bruni. „Alternatieven „Universele bestemming van de goederen werd uit het oog verloren” zoals het communisme bleken niet beter, beslist niet op het vlak van productie van consumptiegoederen. Het kapitalisme is nu echter voorbijgestreefd, omdat het niet meteen een oplossing biedt in prangende kwesties die de klimaatjongeren aandragen. We moeten snel schakelen naar iets nieuws en daaraan willen we bijdragen met Economy of Francesco.”
Hoe past dat schakelen in de katholieke sociale leer, die sinds Rerum novarum uit 1891 focust op privébezit en vrij ondernemerschap? Bruni: „Katholiek sociaal denken is ouder dan Rerum novarum. Voor Thomas van Aquino was privébezit al in de dertiende eeuw niet heilig. Het komt pas na de universele bestemming van goederen. De aarde is van iedereen, dat is het eerste principe. In de twintigste eeuw was de Kerk bang van communisme en staatssocialisme, waardoor de universele bestemming van goederen uit het oog werd verloren. Paus Franciscus herstelt dat euvel. Nu het communisme tot het verleden behoort, kunnen we dat aspect van onze traditie opnieuw centraal stellen en bijspijkeren.”
De jonge ondernemers en economen van Economy of Francesco willen vooruitgang boeken richting gemeenschapseconomie door een vernieuwende aanpak in sectoren zoals bosbouw, waterbeheer, kennis en digitale toepassingen. „Veel banen worden vandaag gecreëerd in het beheer van natuur en cultuur, bijvoorbeeld in de erfgoedsector, bij uitstek gemeenschappelijk bezit”, stelt Luigino Bruni. „Sociale netwerken op het internet zijn dan weer te belangrijk om ze over te laten aan een handvol bedrijven zoals Facebook en Instagram. Kruispunten van wegen waren en zijn nooit privaat eigendom. Ook sociale netwerken horen gemeenschapsbezit te zijn. Een andere sector die bij uitstek behoort tot de gemeenschapseconomie is de zorg. Op dat vlak leerde de coronapandemie ons dat gezondheid ons aller zaak is. We kunnen elkaar besmetten, zonder onderscheid. Niet toevallig werden landen en streken met een sterk geprivatiseerde gezondheidssector het zwaarst getroffen door COVID-19.”