Van liefdesslot tot diamant

Aan de Godefriduskaai bezegelen geliefden hun eeuwige liefde met een slotje. © Filip Ceulemans

Wie tijdens de veertigdagentijd ‘passie’ zegt, denkt waarschijnlijk spontaan aan het lijden van Christus. Passie heeft uiteraard ook een andere betekenis, die rechtstreeks verwijst naar het hart, een lichaamsdeel dat sterk verbonden is met de christelijke symboliek, mystiek en devotie. Het Universitair Centrum Sint-Ignatius Antwerpen stippelde onder de noemer Passie. Verhalen uit het hart een interactieve route uit door de Scheldestad, waarbij in twaalf, vaak verrassende, haltes of staties ‘hartverhalen’ aan bod komen.
Eén van de haltes is de Sint-Pauluskerk, waar in de preekstoel één van de oudste, maar vandaag relatief onbekende iconografische voorstellingen van het hart in de christelijke beeldvorming is terug te vinden, de pelikaan. Volgens de overlevering zou de vogel het vermogen bezitten om met zijn bloed zijn dode jongen weer tot leven te wekken. In een andere versie luidt het dat de pelikaan in tijden van voedselschaarste zijn borst openprikt om zijn jongen te voeden met zijn eigen bloed. In beide verhalen is de pelikaan bereidt zijn hart te openen en zijn bloed te vergieten. De gelijkenis met Christus aan het kruis is niet ver te zoeken.
Van de Sint-Pauluskerk is het maar even stappen naar de Godefriduskaai, in de oude stadshaven. Inspelend op een internationaal fenomeen dat in 2006 ontstond aan de Romeinse Ponte Milvio, creëerde de Antwerpse interieurarchitect Bart De Beule in 2012 Liefdesslotjes/Lovelocks, een beeld gemaakt van staalgaas rond een groot hart. Geliefden worden uitgenodigd een hangslot aan het kunstwerk te bevestigen om zo te getuigen van hun eeuwige en onbreekbare liefde. UCSIA roept iedereen op een hangslot mee te nemen, dat te bevestigen aan het beeld en vervolgens een Pelikaan opent zijn hart en vergiet zijn bloed, net zoals Christus selfie daarvan te plaatsen op Instagram.
Kent u een Vlaams hart, soms ook wel Antwerps hart genoemd? Het is een typisch juweel dat aan het einde van de achttiende en het begin van de negentiende eeuw populair was in de Zuidelijke Nederlanden. Het bestaat uit een hartvormig rankwerk van zilverdraad met in het midden een diamant en daarboven een kroon. Over de oorsprong van dat hart van diamant is weinig geweten, maar vaak wordt het gelinkt aan de Mariadevotie. Dat verklaart meteen waarom veel bewaarde exemplaren zich bevinden in een kerk. Het exemplaar in de Sint-Joriskerk zou het gekroonde hart van Maria in een rozenkrans voorstellen.
Nog een leuk wist-je-datje: in Frankrijk wordt dat juweel un coeur liégeois genoemd, maar in de Vurige Stede zelf spreekt men van un coeur flamand.
Blijven we in de Keizerstraat even bij de figuur van Maria. Daar prijkt een beeld van de Moeder Gods wier hart is doorboord door een zwaard. Het beeld gaat terug op een voorspelling van hogepriester Simeon dat een zwaard door Maria’s ziel zou gaan. Het doorboorde hart stond vooral in de middeleeuwen symbool voor de ontroostbare pijn van Maria bij het zien van Jezus’ passie en dood.
Misschien wel de meest verrassende halte tijdens de zoektocht naar ‘verhalen uit het hart’ vindt u in de Kammenstraat 63. Daar huist tatoeëerder Frederik Moens. Als havenstad krijgt Antwerpen al eeuwenlang dagelijks zeelieden over de vloer. Zijn tattoos vandaag ingeburgerd in alle lagen van de bevolking, dan waren het in het verleden vooral zeelieden die een tattoo lieten plaatsen. Om tijdens de maandenlange reizen hun geliefde niet te vergeten, lieten generaties zeelieden de naam of het profiel van hun geliefde op hun huid tatoeëren, vaak in een hart van rode inkt.