Zomerse vakantiegesprekken gaan doorgaans over de aangename dingen des levens, maar soms loopt het plots helemaal anders. Afgelopen zomer ontmoette ik in de Pyreneeën een Catalaan die me vertelde hoe zijn vrouw bij een verkeersongeluk om het leven kwam. De adembenemende zonsondergang maakte even plaats voor een moment van gedeeld verdriet. Zelfs schoonheid kan niet beletten dat de dood neerdaalt over een gesprek.
Onze conversatie kende nog een onverwachte wending. De Catalaanse man vertelde dat hij recentelijk in de krant las dat Zwitserland tegenwoordig euthanasie toelaat bij kinderen. Hij was geschokt door die gedachte. Met het schaamrood op de kaken moest ik hem corrigeren: niet Zwitserland, maar België laat dat toe, net zoals Nederland. Als enige land ter wereld hanteert België geen enkele leeftijdsgrens. Mijn gesprekspartner keek me verbijsterd aan. Hoe kon zo’n wet bestaan?
Soms hebben we het oog van de buitenstaander nodig om onszelf te zien. In ons land is euthanasie dermate gebanaliseerd, dat een ernstig en diepgaand debat niet langer mogelijk is. Wie kritische vragen stelt, wordt weggezet als aartsconservatief en als een gevaarlijke sadist die wil dat alle mensen pijn lijden bij het sterven. Zo simpel en zwart-wit kan een wereldbeeld zijn.
De reacties waren dan ook voorspelbaar toen het Vaticaan recentelijk het document Samaritanus bonus. Over de zorg voor mensen in kritieke en terminale levensfasen uitbracht. Een liberaal parlementslid liet prompt weten dat de Kerk „een instituut is dat eeuwenlang de meest gruwelijke wandaden op haar geweten had”. Hij voegde er streng aan toe: „We moeten deze wereldvreemde, middeleeuwse uitspraken streng veroordelen.” Het publieke debat in Vlaanderen is waarlijk van topniveau.
Veel doordachter en genuanceerder
Niet het eigen oordeel staat bij pastores centraal, maar de liefde en zorg voor de lijdende mens
klonk de kritiek in katholieke kringen. Daar werd de basisgedachte van het document, met name de pastorale zorg voor de stervende mens, op zich goed ontvangen, maar was er een pak minder enthousiasme over de strenge focus op euthanasie. Bovendien lijkt het document het lijden te verheerlijken, een riskant en gecontesteerd pad.
In kringen van ziekenhuispastores horen we vooral ontgoocheling en ongenoegen over de stelling dat de laatste sacramenten niet mogen worden toegediend aan wie kiest voor euthanasie. Daarin schuilt een visie op sacramenten die niet kan rekenen op eensgezindheid. Zijn de sacramenten vooral een beloning voor wie een voorbeeldig leven leidt, of zijn ze de broodnodige genade voor feilbare mensen op zoek naar goddelijk houvast? In het debat over gescheiden en hertrouwde mensen dook dezelfde discussie al eerder op. Onder gelovigen groeit een milde en genereuze visie op sacramenten.
Het valt hoe dan ook niet mee om in deze tijd ziekenhuis- of rusthuispastor te zijn. Terwijl de kerkelijke leer over euthanasie ondubbelzinnig afwijzend blijft, worden de wet en de praktijk steeds soepeler. De pastor komt terecht tussen hamer en aambeeld. De leer botst steeds vaker met de realiteit, ook in katholieke instellingen en onder katholieke patiënten. Veel pastors kiezen voor een houding van onvoorwaardelijke bijstand. Niet het eigen oordeel staat daarbij centraal, maar de liefde en zorg voor de lijdende mens. Veeleer dan stervenden te bekeren, wensen zij luisterend aanwezig te zijn. In die omstandigheden geen sacramenten mogen toedienen, is verre van evident.
Laten we als Kerk de pastores vooral een hand op de schouder leggen en zeggen: „We waarderen het prachtige werk dat jullie verrichten. En in moeilijke situaties hebben we een groot vertrouwen in jullie inschatting.”