Trotseert de Kerk het coronavirus?

De coronamaatregelen beperken het aantal toegelaten kerkgangers. © Luk Vanmaercke

Volgens het weekblad Katholiek Nieuwsblad daalde in Nederland het aantal kerkgangers door corona met een kwart en versnelt de ontkerkelijking. Kardinaal Jean-Claude Höllerich, aartsbisschop van Luxemburg en voorzitter van COMECE, dat de katholieke bisschoppen vertegenwoordigt bij de Europese Unie, sprak in de Vaticaanse krant L’Osservatore Romano over een verzwakking van de Kerk in Europa door corona. Hij stelt vast dat het aantal kerkgangers fors krimpt en dat een heropstart van het kerkelijke leven na maandenlange stilstand niet vanzelfsprekend is. Welke impact heeft de coronacrisis op de zondagspraktijk in Vlaanderen? Kerk & Leven deed een brede rondvraag in alle bisdommen.
Allereerst blijkt dat het aantal aanwezigen tijdens de zondagsdiensten weliswaar kromp, maar dat het verschil met de situatie vóór de coronacrisis in het algemeen niet zo groot is. Sommige kerken halen sinds de heropstart moeiteloos het maximumaantal toegelaten personen. Soms moeten zelfs kerkgangers worden geweigerd. Dat blijkt bij uitstek in kerken die vóór corona veel volk trokken zoals bedevaartkerken. In Meersel-Dreef, bijvoorbeeld, halveerde het aantal kerkgangers, maar trekken vieringen in openlucht aan de grot nog heel wat mensen. Terwijl Scherpenheuvel vóór corona zo’n tweeduizend gelovigen verwelkomde in de zondagsvieringen, is dat nu om en bij de zevenhonderd, maar dat heeft vooral te maken met de beperking door de overheid tot tweehonderd aanwezigen per viering. De afkalving in de parochiekerken blijkt dan weer vooral te wijten aan de oudere gelovigen die (nog) niet terugkeerden en zogenoemde risicopatiënten die extra voorzichtig zijn.
Wel zijn er opmerkelijke verschillen tussen landelijk en verstedelijkt gebied. Zo ontvangen grotere kerken vaak wat meer mensen, terwijl kleinere kerken langer gesloten blijven. Van de elf kerken in de pastorale eenheid Sint-Trudo in Sint-Truiden, bijvoorbeeld, wordt er enkel „Mensen keken ernaar uit om opnieuw ‘live’ samen te vieren” gevierd in de drie ‘zondagskerken’. In Klein-Brabant, in de gemeenten Puurs, Sint-Amands en Bornem, is het aantal weekendvieringen beperkt tot vier. Zelfs wanneer er slechts enkele ‘zondagskerken’ zijn, blijven de andere kerken meestal open.
Gelovigen die gehecht zijn aan de eucharistie keren bovendien vlot terug naar de kerk. „Her en der blijven ‘vaste kernen’ gelovigen trouw aan de zondagsviering”, benadrukt Luc Van Hilst, deken van de regio Tienen. „Die kernen groeiden de voorbije jaren en de coronabeperkingen lijken minder impact te hebben op hen. Bij hen primeert de dankbaarheid om het samen vieren.”
Een dergelijke ‘kritische massa’ is er onmiskenbaar in alle bisdommen. „Mensen keken echt ernaar uit om opnieuw ‘live’ samen te vieren”, zegt Wim Ceunen, deken van Sint-Truiden. „Elkaar terugzien na die moeilijke maanden deed veel deugd. Je voelt dat mensen blij zijn dat er opnieuw kan worden gevierd.”
In landelijk gebied lijkt het volkskatholicisme, met families die naar de mis gaan voor een intentie, bovendien behoorlijk intact en ook bedevaartsoorden blijven individuele pelgrims aantrekken.
Vraag is wel of COVID-19 de hervormingen, lees de inperking van het aantal weekendvieringen, zoals die al vóór de coronacrisis werden gelanceerd, zullen versnellen. Een parochie is bovendien meer dan de zondagsliturgie. Op enkele plaatsen maakt men zich zorgen over de heropstart van bewegingen als OKRA of Samana. Ook het wegvallen van het koorleven baart zorgen en weegt op de kwaliteit van de liturgie.
Omgekeerd lijkt de coronacrisis ook heuse vruchten voort te brengen. Nieuwe gezichten dagen op om de handen uit de mouwen te steken bij de begeleiding van de veiligheidsmaatregelen. Ook op diaconaal vlak zien nieuwe initiatieven het licht. Kortom, COVID-19 zal voor de Kerk gevolgen hebben, maar zoals de geloofsgeschiedenis leert, zullen die niet louter negatief zijn.