Was missie deel van kolonisatie?

Het standbeeld in Wilrijk voor pater De Deken. Denigrerende voorstelling? © Erik De Smet

Een nieuwe generatie landgenoten van Afrikaanse afkomst ergert zich almaar meer aan de manier waarop het koloniale tijdperk wordt voorgesteld in de geschiedenisboeken en in het publieke geheugen. Ze voeren actie tegen standbeelden die het koloniale avontuur verheerlijken en eisen eerherstel. De voorbije maanden volgden de incidenten elkaar op. Het debat over ‘dekolonisatie’ van onze mentaliteit is dus actueel, maar wat dan met de missiegeschiedenis? Maakte missie geen deel uit van de kolonisatiepolitiek?
Idesbald Goddeeris doceert koloniale geschiedenis aan de KU Leuven en is zelf geboren in Kananga, in Congo. „Het actuele debat hangt samen met het racisme dat een jongere generatie ondervindt en dat structureel blijkt te zijn”, zegt hij. „Dekolonisatie gaat ook over gelijke kansen. Deze jongeren Deze jongeren klagen echter ook de eenzijdigheid aan in onze kijk op de koloniale geschiedenis. Opmerkelijk is daarbij dat in het actuele debat de missionering compleet afwezig is, terwijl missionarissen nochtans deel uitmaakten van het koloniale systeem. Naast de staat en het bedrijfsleven, vormde de Kerk de derde pijler van het kolonialisme.”
Hoe moeten we die missionering dan inschatten? „De herinnering ter plekke aan de missie, in Congo zowel als in India, dat ik beter ken, is eigenlijk positief”, zegt Goddeeris. „Missionarissen bekeerden niet alleen, maar waren ook hulpverleners, ondernemers en fondsenwervers. Ze hebben samenlevingen helemaal veranderd, maar vooral de goede zaken onthouden we.”
Mathieu Zana Etambala, historicus gespecialiseerd in de geschiedenis van Congo en verbonden aan het AfricaMuseum in Tervuren, meent dat wie taal, cultuur en ontwikkeling van Congo wil bestuderen de missie en haar bronnenmateriaal niet mag negeren. „Vanaf het einde van de negentiende eeuw liepen missionering en kolonisatie parallel”, zegt Etambala. „Hadden missionarissen dan ook dezelfde agenda als Leopold II en de zijnen? Neen, maar zij rekenden wel op elkaar. „In de geschiedschrijving moet ook de stem van het Zuiden klinken” Missiecongregaties werden door de koloniale politiek geholpen en hun onderwijs door de overheid ook gefinancierd, maar missie en kolonialisme zijn niet hetzelfde.”
Moet het verhaal van de christelijke missie in Afrika en elders dan voortaan gelezen worden in het licht van hoe wij vandaag kijken naar het kolonialisme? „De missie van vroeger bestaat al lang niet meer”, zegt Etamabala. „Missie wordt vandaag door de Kerken heel anders ingevuld. Je kunt kritiek hebben op toestanden van honderd jaar geleden, maar net zoals wij dachten ze toen in concepten. Kun je dat de missionarissen van toen kwalijk nemen? Ze waren kinderen van hun tijd. Als historici mogen we kritisch zijn, maar niet tot in het belachelijke. Zo leeft er kritiek op het onderwijssysteem van de missies, maar was het aan de missionarissen om een intellectuele elite op te bouwen? Ze vormden wel een katholieke elite. Achteraf is het makkelijk daarop kritiek te hebben. Het feit dat vandaag het universitaire onderwijs in Congo slecht is, moet niet de missionarissen worden verweten.”
En wat te denken van de discussie over koloniale monumenten? In Wilrijk staat een beeld voor de negentiende-eeuwse scheutist Constant De Deken, missionaris in Mongolië en Congo. Onlangs werd daar een bordje bij geplaatst met commentaar over het koloniale verleden. Etambala: „Pater De Deken was een uitzonderlijk persoon en helden zijn van alle tijden. Laten we beter de hele geschiedenis rustig bestuderen. Werkloosheid onder de Afrikaanse jongeren in België is een urgenter probleem dan de toekomst van een beeld.”
Rest de vraag of de missiegeschiedenis voldoende in beeld is gebracht. Idesbald Goddeeris meent van niet. „Missiegeschiedenis is stiefmoederlijk behandeld”, zegt hij. „De voorbije jaren waren er wel heel wat deelstudies, maar het totaalbeeld ontbreekt. In de geschiedschrijving moet ook de stem van het Zuiden klinken. Het dekolonisatiedebat is voor ons dan ook een meer dan interessante tegenstem.”