De amazones van de Kerk

In het Amazonegebied leiden vrouwen feitelijk kerkelijke gemeenschappen. © KNA-Bild

Tijdens de bisschoppensynode over de Amazone, gepland voor oktober 2019, staan de milieu-schade in het Amazonegebied en de sociale gevolgen daarvan centraal. In het zestien bladzijden tellende voorbereidende document staan echter ook opmerkelijke passages over het kerkelijke ambt. „Kunnen we nieuwe ambten en diensten voorstellen voor de diverse pastorale actoren, die overeenkomen met verantwoordelijkheden in gemeenschappen?”, lezen we. „Daarom is het ook noodzakelijk de types te onderzoeken van het officiële ambt dat aan vrouwen kan worden toevertrouwd, rekening houdend met de centrale rol die vrouwen spelen in de Kerk in het Amazonegebied.”
Peter De Mey, hoogleraar kerkleer aan de KU Leuven, ging te rade bij de Braziliaanse theoloog Oscar Beozzo, die betrokken was bij de redactie. Die benadrukt dat de Amazonesynode vooral het lot van de inheemse volkeren die leven in zelfgekozen isolement ter harte wil nemen. „Een opmerkelijke paragraaf behandelt het Ambt met het gezicht van de Amazone”, zegt De Mey. „De pastorale aanwezigheid in het gebied is dun en kwetsbaar. Priesters dienen er in vele geloofsgemeenschappen slechts één keer per jaar de communie toe. De synode wil onderzoeken of men de feitelijke situatie, waarin vrouwen de leiding van de plaatselijke kerkgemeenschap op zich nemen, niet kan officialiseren. Pas op, dit document neemt nog geen stelling in. De auteurs willen vooral bereiken dat de gelovigen een meer geregelde toegang krijgen tot de eucharistie.”
Wat betekent dat voor de Kerk in Europa? Kenners wijzen erop dat het priestertekort „De synode wil vooral het lot van inheemse volkeren ter harte nemen” in Latijns-Amerika veel nijpender is, maar dat ook bij ons vrouwen, al dan niet beroepsmatig, pastorale functies uitoefenen in parochies en zorginstellingen. Vrouwen die parochies leiden, is in Europa echter ongebruikelijk. In vijf Duitse bisdommen vervullen vrouwen uitzonderlijk die taak, wat geregeld wordt door canon 517 van het kerkelijke recht. In België en Frankrijk zijn slechts enkele voorbeelden gekend.
Haast gelijktijdig met de publicatie van de voorbereidende synodetekst verklaarde de invloedrijke Oostenrijkse kardinaal Christoph Schönborn dat hij de diakenwijding van vrouwen beschouwt als een mogelijkheid. „Onze Kerk telde tijdens de eerste eeuwen diaconessen en dat kan opnieuw worden ingevoerd”, zei hij.
Midden 2016 installeerde paus Franciscus een commissie om een mogelijk diaconaat van vrouwen te bestuderen, maar de Oostenrijkse kardinaal lijkt in die kwestie nu al een positieve voorzet te geven. Priesterwijding van vrouwen ziet hij daarentegen als onmogelijk, omdat dat ingaat tegen de traditie. Benedictus XVI benadrukte al dat het diakenambt diepgaand onderscheidend is van het priesterschap.
Peter De Mey: „De hoop leeft dat de Amazonesynode zal samenvallen met een positieve afronding van het reflectiewerk van de commissie die zich moet uitspreken over het diaconaat van de vrouw. De passage over de groei naar een inheemse clerus lijkt ook impliciet de gedachte van de wijding van gehuwde mannen (viri probati) te bevatten.” In de stuurgroep van de synode zetelen niet toevallig bisschoppen die voorstander zijn van de wijding van gehuwden.