Een tijd geleden erfde ik van een priester een stapeltje oude
<br>boeken. Daarbij ook Humanisme intégral van de in 1973 overleden
<br>Franse filosoof Jacques Maritain. Uit aantekeningen in het beduimelde
<br>exemplaar maak ik op dat het werd gelezen op het seminarie
<br>van het aartsbisdom in het oorlogsjaar 1940-1941. Dat is bijna zeventig
<br>jaar geleden.
<br>Opmerkelijk aan het oude boekje is dat het spreekt over de plaats
<br>van de christen in een pluralistische samenleving. Het lijkt dus brandend
<br>actueel, maar de tekst werd wel in de jaren 1930 geschreven.
<br>Over alles hangt natuurlijk de schaduw van de kerkvervolging in de
<br>Sovjet-Unie en de zegevierende nazi’s. Als je die wegdenkt, ontdek je
<br>een vertoog waarvan wij nog steeds kunnen leren.
<br>Maritain was een Fransman die zich omstreeks 1905 bekeerde tot
<br>het katholicisme, op het moment dat ze bij onze zuiderburen de
<br>strikst mogelijke scheiding tussen Kerk en Staat invoerden. Wat overbleef
<br>was een kleine en machteloze Kerk. In de jaren dat dit boek
<br>op het Mechelse grootseminarie werd gelezen, werd bij ons nog
<br>gebouwd aan de basiliek in Koekelberg, zaten de priesterseminaries
<br>bomvol en was de christenheid een sociaal en politiek fenomeen waar
<br>niemand in Vlaanderen buiten kon. De tijden zijn veranderd. Van kerken
<br>in aanbouw heb ik geen weet, dit jaar werd er welgeteld één priester
<br>gewijd en heel wat parochies raken langzaam in ademnood.
<br>Geestelijk groeide Maritain op in een land waar katholieken toen
<br>al een minderheid vormden. In bewust boek gebruikt hij de term
<br>‘nieuwe christenheid’, waarmee hij een van zichzelf bewuste minderheid
<br>bedoelt die zich durft te tonen in de openbaarheid en die het
<br>politieke gesprek niet schuwt. Tegelijk waarschuwt Maritain ook voor
<br>integrisme, voor een Kerk die zich terugtrekt op een eiland, overtuigd
<br>van haar eigen gelijk. Dat viel me sterk op. Van de traditionalistische
<br>priesterbroederschap Pius X (waarover het voorbije jaar zoveel was te
<br>doen) was lang nog geen sprake toen dit boek uitkwam.
<br>De Kerk, zo schrijft de Franse filosoof, moet daarentegen partners
<br>durven te zoeken, en dat kunnen (in zijn woorden) best de kinderen
<br>van Luther en Calvijn zijn, christenen van andere Kerken, maar ook
<br>die van Voltaire, vrijdenkende mensen dus. Waarom niet? Het gevaar
<br>dreigt immers voortdurend, denk ik dan, dat gelovigen zich op zichzelf
<br>terugplooien en niet meer bezig zijn met de wereld rondom zich,
<br>niet meer in het debat van elke dag gaan staan. Neen, we hebben iets
<br>te betekenen voor de wereld van vandaag.
<br>In de tijd dat Maritain Humanisme intégral schreef, liepen in vele
<br>Europese landen christenen het risico daadwerkelijk vervolgd te
<br>worden voor hun handelen en hun geloofsovertuiging. Vandaag is
<br>het grootste gevaar dat godsdienst verbannen wordt naar de privésfeer,
<br>dat stellingnamen of acties vanuit een levensovertuiging niet
<br>gesmaakt worden of gewoonweg genegeerd. En dat terwijl er nog
<br>veel terreinen openliggen waar christenen hun burgerschap kunnen
<br>tonen, bijvoorbeeld in de strijd tegen de alweer oprukkende armoede.
<br>De zorg voor de arme en kleine mens staat zo centraal in het evangelie,
<br>dat de gelovige er niet aan kan voorbijgaan. Die zorg vraagt ook
<br>publiek debat, studiewerk en mobilisatie. En ja, dus is het ook onze
<br>taak trachten door te dringen tot de ‘hogepriesters van de media’. Een
<br>minderheid zijn is niet erg, anderen deden het ons voor. Een zwijgende
<br>minderheid daarentegen strookt niet met het evangelie dat ons
<br>oproept om zijn getuigen te zijn.
<br>
Column