Ruim een jaar geleden kreeg hij de diagnose darmkanker. Vandaag staat de aartsbisschop er opnieuw, met een genuanceerd essay over de rol van de Kerk in de seculiere, multireligieuze samenleving. Kardinaal De Kesel ziet daarin een positie die kansen biedt voor een missionaire Kerk. Met name in de postcoronasamenleving moet de boodschap van solidariteit overeind blijven.
Onder welke vorm het christendom in onze contreien zal voortbestaan, daar heeft Jozef De Kesel (73) het raden naar. Maar dat de idealen van de Kerk overeind zullen blijven en dat het christendom een relevant verhaal vertelt aan de zoekende mens in de seculiere samenleving, leidt volgens hem geen twijfel. Ongeacht hoe groot of hoe klein de Kerk is, ze heeft haar plaats in de moderne samenleving.
– U ging het voorbije jaar zelf door een zware periode. Hoe gaat het nu met u?
Tamelijk goed. Ik heb enkele operaties achter de rug en ik ben op weg om definitief te herstellen. Ik ben hoopvol, maar het vraagt tijd. De chemokuren vergden veel van mijn lichaam. Toen de pandemie uitbrak, werd ik dus zelf geconfronteerd met ziekte. Veel viel stil, in de samenleving zowel als in mijn eigen leven. Een vreemde gewaarwording was dat, waarin ik voelde dat ik niet alleen stond. Ik behield altijd het vertrouwen, een wezenskenmerk van de gelovige. Hoewel natuurlijk ook een gelovige kan twijfelen. Ook wie het geloof heeft, kan angst kennen.
– In het eerste deel van uw essay, een historische analyse, beschrijft u hoe we van de katholieke Kerk als dominante culturele religie evolueerden naar een seculiere samenleving. Vindt u dat een goede zaak?
Ja. In sommige kerkelijke middens wordt de secularisatie vaak gezien als de bron van alle problemen. Dat is niet hoe ik erover denk. De verandering van cultuur is al langer bezig in Europa, maar we omarmen ze pas sinds het Tweede Vaticaans Concilie. Niet alleen omdat we niet anders kunnen, maar ook omdat het kansen biedt. In 2015 trok ik naar Irak, waar ik Louis Raphaël I Sako ontmoette, de patriarch van Babylon van de Chaldeeërs van de Chaldeeuws-katholieke Kerk. Ook hij verkiest geen religieuze cultuur met een religieus regime. In zijn geval, in een islamitisch land, betekent een religieuze cultuur immers dat christenen in het beste geval tweederangsburgers zijn. In een seculiere samenleving wordt de diversiteit gerespecteerd en hebben ook christenen een plaats. De Kerk heeft ook bij ons een belangrijke rol te vervullen, alleen heeft ze niet meer de positie van een culturele religie. Dat proberen te herstellen, is niet enkel onmogelijk, het is ook niet wenselijk voor onze samenleving. Bovendien is het niet wat het evangelie van ons vraagt.
– Wat betekent missionering vandaag in onze seculiere samenleving?
Het evangelie vraagt van ons dat we aanwezig zijn in de wereld, in de periferieën en overal
„Het evangelie vraagt van ons dat we aanwezig zijn”
waar mensen zijn. De Kerk is in haar diepste wezen ‘missie’. Denk maar aan Paulus die overal in Azië kleine geloofsgemeenschappen sticht en vervolgens naar het westen trekt. Voor hem betekende missionering geen bekeringsijver, maar overal waar mogelijk kiemen van geloofsgemeenschap zaaien. Dat is de methode die God koos om zijn Liefde bekend te maken.
Ik verwacht van de Kerk ook dat ze meer belijdend is. Een Kerk die naar buiten toe iets wil betekenen, moet vanbinnen consistent zijn. Daarom pleit ik voor meer nadruk op spiritualiteit, liturgie en solidariteit. Die begrippen zijn in de christelijke traditie intiem verbonden.
– Een opmerkelijke uitspraak in uw boek: „In een moderne cultuur zal de vraag naar God niet verdwijnen.” Beschikt de Kerk over de middelen en idealen om te beantwoorden aan die vraag?
Ik ben er diep van overtuigd dat de mens een zoekend wezen is en in die zin een religieuze ziel heeft. De Kerk moet mensen goed ontvangen en echt ontmoeten. Ze moet alleen doen waartoe ze geroepen is: luisteren naar Gods Woord, de liturgie goed en mooi vieren en een daadwerkelijk teken zijn van Gods Liefde voor alle mensen, in het bijzonder voor hen die arm zijn of in nood.
– Welke rol kan de Kerk spelen in het post-coronatijdperk?
Naast de eucharistievieringen zijn er nog veel manieren om het geloof te beleven. Uiteraard kijk ik uit naar vieringen met meer aanwezigen dan nu is toegestaan, maar juist door de beperkingen die werden opgelegd, kreeg het persoonlijke gebed voor mij een grotere waarde. Daarnaast hoop ik dat onze boodschap van solidariteit in de samenleving mag blijven weerklinken na deze gezondheidscrisis. De christen is een burger in de samenleving. Dat zijn geen twee verschillende identiteiten. Het geloof roept op tot verantwoord burgerschap. Dat besef mag wereldwijd worden aangescherpt. „De wereld is onze gemeenschappelijke woonst”, zei paus Franciscus. Het is dan ook onze plicht er zorg voor te dragen. De coronacrisis is niet opgelost als er geen enkele besmetting meer is in ons land, maar pas als ze wereldwijd is ingedijkt.