Toen de Duitse cultuurfilosoof en theoloog Romano Guardini in 1962 de prestigieuze Erasmusprijs ontving, boog hij zich in zijn dankrede over de toekomst van het christendom in Europa. Kort na de Tweede Wereldoorlog had Guardini nog overtuigend verklaard: „Europa wordt christelijk of het gaat ten onder.” Maar naarmate hij in de daaropvolgende jaren de christelijke invloed almaar meer zag tanen, groeide bij hem de overtuiging dat voor de christenheid in Europa nog maar een bescheiden rol was weggelegd. Rees de vraag: welke rol?
<br>Vandaag, bijna vijftig jaar later, klinkt die vraag luider dan ooit. Volgens sommigen is er geen plaats meer voor God in deze prestatie- en consumptiemaatschappij, waarin het ‘hebben’ het haalt op het ‘zijn’. Volgens anderen heeft de Kerk zelf haar kansen gehypothekeerd door verkrampt te reageren op een wereld die hunkert naar meer individuele vrijheid en autonomie. Nog anderen vinden dat religies restanten zijn van een primitief verleden waarin de mens enkel in God geloofde, omdat hij – angstig en kwetsbaar als hij stond tegenover de bedreigende natuur – bescherming zocht bij een hogere macht. Kortom, voor de westerse mens lijkt de vooruitgang de dood van God te hebben ingeluid.
<br>Niet toevallig dus dat de eerste ‘Staten-Generaal van het christendom’ die eind vorige maand in het Noord-Franse Rijsel op initiatief van het Franse katholieke weekblad La Vie plaatsvond, als thema had Heeft onze tijd God wel nodig?. Bijna vijfduizend aanwezigen discussieerden drie dagen lang over de betekenis van het geloof in hun leven en de rol ervan in de samenleving. Daarnaast bogen ze zich over de verhouding van het geloof tot diverse maatschappelijke deelterreinen zoals politiek, economie, wetenschap, kunst en cultuur. Zonder daarbij het gebed te vergeten. De ontmoetingen baadden in een sfeer van openheid en hartelijkheid zoals we die ooit tijdens de Duitse Katholikentag meemaakten en ook bij ons, heel even, op de Vlaamse Kerkdagen in 1993 en 1997. Waar is de tijd?
<br>Het motto Heeft onze tijd God wel nodig? was veeleer bedoeld als een stimulerende provocatie. Nu de westerse democratieën sputteren en worden geconfronteerd met zingevingsproblemen, heeft de samenleving er alleen maar baat bij Kerk en geloof als een valabele medespeler bij de opbouw ervan te betrekken. Vanuit zijn evangelische inspiratie wordt de christen immers dagelijks opgeroepen zich niet bij het onrecht neer te leggen, maar te ijveren voor een meer humane samenleving, voor vrede, verzoening en gerechtigheid. Dat alles impliceert een positieve houding van de Kerk ten opzichte van de samenleving en de vooruitgang. Ze moet de mensheid, die met vallen en opstaan haar weg zoekt, voortdurend nabij zijn als een trouwe begeleider – wat niet betekent dat ze geen weerwerk mag geven op ontwikkelingen die indruisen tegen haar boodschap.
<br>Meerdere sprekers op de Staten-Generaal wezen op de spirituele leegte van deze tijd. De grote ideologieën van de vrijemarkteconomie en het communisme, die respectievelijk welvaart en gelijkheid voor allen beloofden, hebben geleid tot tragische oorlogen, dictaturen, een doorgeschoten consumentisme, desillusies en teleurstellingen. Christenen geloven niet meer blindelings in wat sommigen de ‘noodzakelijke vooruitgang’ noemen. Dat soort illusies zijn we de vorige eeuw al verloren. En ook al verrast de wetenschap ons voortdurend met nieuwe ontdekkingen, die brengen alleen verklaringsmodellen aan, geen zingeving. Zoveel is zeker: ook deze tijd kan niet zonder God.
<br>De bekende Franse journalist en essayist Jean-Claude Guillebaud stelde in Rijsel dat het christendom in Europa amper is begonnen. Alles wijst erop dat hij gelijk heeft.
Column