Misschien heeft u onlangs de televisiebeelden gezien van de oude minderbroederskerk in Mechelen, die samen met het aanpalende klooster werd verbouwd tot luxehotel. Het priesterkoor werd ingericht als ontbijtzaal. Vreemd is dat het hoofdaltaar van de kerk bewaard bleef, en er nu staat te pronken tussen de designtafels met het ontbijtbuffet. Een vreemd beeld. Een televisieprogramma nodigde kerkgangers van weleer uit een nachtje door te brengen in ‘hun’ kerk...
<br>Zelf woonde ik een tijd geleden in een ontwijde kerk een schitterend concert bij van vijftiende-eeuwse religieuze muziek. Een ongemeen fantastische luisterervaring was het, waarna het publiek werd uitgenodigd om in de sacristie een en ander weg te spoelen. Waar eens de priesters zich voorbereid hebben op de eredienst, staat nu een tap-installatie opgesteld.
<br>Enkele weken geleden stelde het Agentschap Ruimtelijke Ordening Vlaanderen, de overheidsdienst die zich om ons onroerend erfgoed bekommert, een publicatie voor over de herbestemming van kerken en kloosters in ons land. Die voorstelling gebeurde niet toevallig in de oude jezuïetenkerk van Lier, die een nieuw leven krijgt als auditorium van de plaatselijke muziekacademie.
<br>De kwestie vraagt een meer dan voorzichtige benadering. Wat zijn passende herbestemmingen voor ontwijde kerken? Wat heet respect voor het erfgoed? Is het soms niet beter het geheel te slopen en het terrein te herbestemmen? Is bescherming geen last voor de religieuze gemeenschap? Geen eenvoudige vragen.
<br>Een vaststelling van bovengenoemd agentschap luidt alvast dat wij ons in Vlaanderen niet hoeven voor te bereiden op cijfers zoals in Nederland, waar men de komende decennia verwacht dat tussen de 1.500 en 2.000 kerken zullen worden afgestoten. Zo’n vaart loopt het bij ons niet. Wel is er ook bij ons op het terrein een toename te zien van het aantal religieuze gebouwen dat vrijkomt, vooral dan kloosters en kloosterkerken. En daar gaat het snel, zeer snel.
<br>Het is niet zo dat er makkelijk precieze richtlijnen te geven zijn. Ieder monument is immers verschillend van aard, draagt een andere geschiedenis met zich mee. Er zijn veel goede voorbeelden te geven en het Agentschap Ruimtelijke Ordening Vlaanderen is terecht trots op enkele mooie verwezenlijkingen in ons land. Het Bethaniënhuis van de zusters van het Convent van Bethlehem in Zoersel werd een smaakvol gemeentelijk administratief centrum. Het Instituut voor Tropische Geneeskunde nam het Antwerpse kapucinessenklooster over, waar ik zelf ooit nog eens hosties ging kopen. Maar wat te denken van een kledingzaak of een frituur in een oude kapel?
<br>De kans is klein dat de volgende jaren in ons land veel parochiekerken de deuren zullen sluiten. Zelfs al hebben ze nog amper wat op met de Kerk, toch blijven vele Vlamingen gehecht aan hun kerktoren. En wat zou de overheid trouwens aanvangen met een vaak geklasseerde kerk? Het kunnen toch niet allemaal concertzalen worden? Een argument voor het behoud is wellicht dat beschermde monumenten het beste behoed worden als er een verantwoordelijke gemeenschap is om er voor te zorgen. Vele parochiekerken zullen ankers blijven in ons landschap en maatschappelijk weefsel.
<br>Dat neemt niet weg dat er discussie blijft, zowel in kerkelijke kringen als onder experts. Een kwestie is bijvoorbeeld of het kerkmeubilair moet aanwezig blijven, indien dat door de nieuwe eigenaars op de site wordt aangetroffen. Komen we dan niet in toestanden terecht waarbij de ontbijtgranen op het oude hoogaltaar staan of de geluidsman in de preekstoel zit? Eigenlijk zouden biechtstoelen, altaren en ander meubilair vooraf verwijderd moeten worden.
<br>Eén duidelijke beleidslijn van kerkelijke zijde blijft voorlopig uit. Elk bisdom heeft zijn eigen prioriteiten, kloostercongregaties staan op hun autonomie, en elke kerkfabriek heeft ook z’n eigen zorgen voor morgen. Hoe dan ook moet er dringend meer dialoog komen met alle betrokken partners, om te vermijden dat onze kleinkinderen opgroeien met een al te vreemd beeld van wat een kerk of klooster is.
<br>
Column