Politici morrelen al eens graag aan de democratische spelregels. Zo besliste de Vlaamse regering dat vanaf 2024 de opkomstplicht wordt afgeschaft bij de gemeenteraads- en provincieverkiezingen. Voortaan mag u vrij beslissen om al dan niet naar de stembus te trekken. Behalve bij Vlaamse, federale of Europese verkiezingen, daar blijft het wel verplicht. U mag dat onlogisch vinden. U mag ook vinden dat dergelijke ingrepen fundamenteel niet veel zullen veranderen aan onze democratie.
Twee decennia geleden werden de kieskringen groter, sinds de vorige legislatuur port Vlaanderen gemeenten aan te fuseren, sinds kort kunnen gemeentebesturen een burgemeester wandelen sturen en een nieuwe aanduiden. Voor al die maatregelen bestaan goede argumenten pro en contra, maar veranderen ze iets ten gronde? En nog belangrijker, is het nodig iets ten gronde te veranderen?
In deze Kerk & leven staan we twee keer stil bij de Internationale Dag van de Democratie, op 15 september. Een eerste keer op onze opiniepagina, waar we de vraag stellen of het Westen overal de democratie moet (mag?) verspreiden. Een eenvoudige vraag, met een allesbehalve eenvoudig antwoord. Hoe hard we ook geloven in onze democratische basiswaarden, in de realiteit is het niet evident ons systeem zomaar over te planten naar andere plaatsen in de wereld, laat staan onder dwang. Zullen alle landen ter wereld uiteindelijk – hoe traag ook – evolueren naar democratieën? Wie het weet, mag het zeggen.
In ons Dossier stellen we alvast de vraag hoe gezond de democratie bij ons nog is. Drie prominente deskundigen krijgen het woord, een politiek filosoof, een gewezen voorzitter van de Europese Raad en een burgemeester. Het valt op dat ze alle drie een eerder hoopvolle kijk op de democratie hebben. „Wij leven vandaag hoegenaamd niet in de jaren 1930”, merkt Herman
De machteloosheid die de burger voelt, treft ook de politicus
Van Rompuy op. „Ja, ik schat de kiezer hoog in”, zegt Gwendolyn Rutten. Een lange politieke carrière, met flink wat tegenslagen, maakte hen alvast niet fatalistisch.
Toch valt het niet te ontkennen dat onze democratie het lastig heeft. Wereldwijd beleven populisten hoogdagen, is het vertrouwen in de politiek laag en wisselt het stemgedrag steeds sneller en heviger. Er broeit dus wat. Veel burgers zijn ontevreden, weinig politici vinden een duurzaam antwoord op die onvrede. Mogelijks zijn de ideologieën achter onze politieke partijen al te zeer een restant van het verleden, sluiten ze te weinig aan bij de realiteit van vandaag. Tegelijk tilde de globalisering de uitdagingen op tot ver boven het niveau van de lokale of nationale politicus. De ontsporing van het klimaat, wereldwijde migratie of de uitbraak van een pandemie los je onmogelijk op als Vlaamse burgmeester of Belgische premier. De machteloosheid die de burger voelt, treft ook de politicus.
Even fundamenteel is wat we hier op 18 augustus laatst al schreven: we hebben geen grote maatschappelijke projecten meer, we willen vooral behouden wat we hebben. Angst drijft ons, veeleer dan een gemeenschappelijk groter doel. Trekken we nog naar de stembus om uiting te geven aan een toekomstvisie voor onze kinderen en kleinkinderen? Of zijn verkiezingen verzand in een samenraapsel van kleine en grote ongenoegens, waarmee we tot mislukken gedoemde politici om de oren slaan?
De democratie zal niet worden gered door te prutsen aan kiesstelsels, politieke partijen of inspraakinstrumenten, maar door onze wil om haar te koesteren, respectvol naar elkaar te luisteren, hoofd- en bijzaak te onderscheiden, geduldig te zoeken naar breedgedragen antwoorden op maatschappelijke veranderingen en samen te dromen van een mooiere wereld voor ons nageslacht. We ondergaan de democratie niet, we zijn de democratie.