In september 2019 bestempelde paus Franciscus de derde zondag van het liturgische jaar als de Zondag van het Woord van God. Sindsdien staat die dag in het teken van de viering, de reflectie over en de verspreiding van dat Woord. Nochtans staan katholieke gelovigen niet meteen bekend als grote Bijbelkenners, een reputatie die bij uitstek aan protestanten wordt toegekend. Worstelen katholieken, ruim vijftig jaar na het Tweede Vaticaans Concilie, nog steeds met Gods Woord?
Onzeker of we het antwoord op die vraag in de Schrift zelf kunnen terugvinden, wendden we ons tot Dries de Bakker, diaken in het bisdom Antwerpen en als medewerker van het Vlaams Bijbelgenootschap ervoor verantwoordelijk de Bijbel „dichterbij te brengen in (katholiek) Vlaanderen”, en Kelly Keasberry, theoloog, journalist bij het christelijk opinieweekblad Tertio en gastpredikant bij de Verenigde Protestantse Kerk van België.
– Welnu, worstelen katholieken inderdaad met de Bijbel?
Dries de Bakker • Het woord ‘schroom’ komt bij me op. De Bijbel staat wellicht in zowat elke boekenkast in katholiek Vlaanderen, maar om er zelf in te duiken, aarzelen we toch nog altijd. We horen er liever over vertellen. Dat is misschien nog een restant uit de tijd van „meneer pastoor die ons wel zal zeggen wat er in de Bijbel staat”. Die aarzeling heeft niet zozeer te maken met de concrete woorden in de Schrift, maar met de vraag wat we ermee moeten doen. Mensen die nog iets hebben met de Bijbel benaderen hem vaak vanuit de vraag: hoe kan de Bijbel me een gelukkiger mens maken? De Bijbel geldt dan als een bron van wijsheid en inspiratie, veeleer dan een boek vol wetten en regels. Vaak hebben we ook wel het gevoel dat we de Bijbel kennen, maar eigenlijk is onze kennis behoorlijk beperkt.
Dries de Bakker: „Het is nu een geschikt moment om vorming over de Bijbel te lanceren”
Kelly Keasberry • Katholieken houden inderdaad wel van hapklare brokken. Wat de Bijbel betreft, valt me op: een leesrooster met tekst en uitleg erbij. Tegelijk stel ik een toenadering vast tussen katholieken en protestanten. Sinds het Tweede Vaticaans Concilie nam de belangstelling voor de Bijbel toe bij katholieken. De Bijbelse geletterdheid onder protestanten nam dan weer af.
Dries de Bakker • Ik merk dat protestanten zich soms schuldig voelen wanneer ze er niet toe komen dagelijks te lezen in de Bijbel. Als katholieken stellen we ons er vaak al mee tevreden dat we de zondagslezingen meepikken. Ook ik denk soms bij mezelf dat ik toch dringend meer in de Bijbel moet lezen. Daarin steekt een soort ‘moeten’, als het ware van bovenaf, maar tegelijk ook een nieuwsgierigheid en een honger van binnenuit, namelijk ik verlang ernaar om er meer over te weten. Gelukkig stel ik ook bij nogal wat andere mensen diezelfde nieuwsgierigheid vast. Daarom is het een geschikt moment voor de Kerk om vormingsinitiatieven over de Bijbel te lanceren. En die zijn er ook. Denk maar aan het pastorale themajaar van het bisdom Antwerpen over het boek Handelingen.
– Grijpen katholieken ook niet makkelijk naar steeds dezelfde Bijbelteksten, terwijl ze moeilijke passages al vlug aan de kant schuiven?
Dries
Kelly Keasberry: „Met de Bijbel ben je nooit klaar. Die moet je altijd actualiseren”
de Bakker • Dat lijkt me inderdaad een typisch verschijnsel, toch zeker hier bij ons. Denk bijvoorbeeld aan vormselcatechesegroepen. Hebben onze catechisten zelf voldoende bagage en voelen zij zich sterk genoeg om ook andere Bijbelteksten te gebruiken dan die vijf vaste parabels? De verhalen die we ons herinneren uit de godsdienstles worden bovendien vaak moraliserend begrepen. De Bijbel is echter zo veel rijker dan die paar klassieke teksten. Ook het schrappen van de tweede lezing in de liturgie getuigt ervan. „De mensen begrijpen teksten van Paulus toch niet”, klinkt het dan.
Kelly Keasberry • In volle coronatijd, wanneer mensen net nood hebben aan bemoediging, moest ik eens preken over een tekst waarin Jezus enkele stevige vermaningen uit. Door die tekst in de context te bekijken en naar de essentie ervan te gaan, ontdekte ik er toch de schoonheid van. Soms moet je durven de confrontatie met die moeilijke teksten aan te gaan. Dat is een weg die niet altijd comfortabel is, maar waarbij je zelf wordt gevormd, vaak heel verrassend.
– Dat katholieken iets kunnen leren van protestanten wanneer het gaat over de Bijbel is duidelijk. Geldt het omgekeerde ook?
Kelly Keasberry • Absoluut. Denk maar aan de lectio divina, een mooie en rijke meditatieve manier uit de katholieke traditie om met de Bijbel om te gaan. Op enkele pioniersplekken in de Nederlandse protestantse Kerk wordt daarmee nu aan de slag gegaan.
Typisch protestantse Nederlanders hebben nogal de neiging om de Bijbel analytisch te benaderen. Hoe zit die tekst exegetisch precies in elkaar? Welke sprongen maakt de dominee in zijn preek erover? Bij katholieken speelt misschien veeleer het persoonlijke. Raken tekst en homilie de juiste snaar? Kan ik er wat mee in mijn leven? Beide houdingen hebben hun charme. Al zie je thans in beide tradities diverse manieren opduiken om met de Bijbel om te gaan. Zowel katholieke als protestante gelovigen gaan op zoek naar welke benadering bij hen past. Daarbij verrijken we elkaar.
Dries de Bakker • Heel wat Bijbelapps en websites dragen overigens bij tot die ontwikkeling en helpen mensen de Bijbel te herontdekken.
Protestantse collega’s in het Bijbelgenootschap beamen in elk geval dat katholieken ook hen iets te bieden hebben. Tegelijk stel ik vast dat protestanten sterker blijven investeren, ook letterlijk, in de Bijbel en in de verspreiding van het Woord. Positief is dat Bijbelse vormingsinitiatieven of Bijbelse leesgroepen tegenwoordig vaak een oecumenische inslag hebben. Ik hoop ook dat dat in de toekomst kan uitgroeien en dat we samen de rijkdom van de Bijbel blijven herontdekken, elk vanuit de eigen traditie, maar zo elkaar verrijkend.
Kelly Keasberry • Met de Bijbel ben je dan ook nooit klaar. Je moet die elke keer opnieuw actualiseren. Dat geldt evenzeer voor protestanten. Ook zij worstelen op hun manier met de Bijbel. Niet alleen katholieken doen dat. Zo loert bij protestanten het gevaar om de hoek om stellingen te betonneren met Bijbelcitaten. In dat opzicht verschillen ze overigens weinig van bepaalde katholieken. De Bijbel mag echter geen gesloten boek worden, het is een open boek.
Dries de Bakker • Op dat punt kan die schroom, waarover ik het daarnet had, een voordeel zijn. Je hoeft het niet meteen allemaal te weten of te begrijpen. Zolang we ons maar niet laten afschrikken om zelf de Bijbel te gaan verkennen. En wanneer je mensen kunt prikkelen tot die verkenningstocht, dan kunnen zij er op hun beurt over getuigen en andere prikkelen.
– Gods Woord kreeg ook een belangrijkere plaats in de katholieke liturgie. Wat is daar typerend aan?
Kelly Keasberry • Mooi is dat het rituele en zintuiglijke aspect ook in de woorddienst doorwerken. Dat vind ik als protestant een waardevol aspect van de katholieke traditie, waarvan protestanten kunnen leren. Ik merk ook dat in protestantse kringen de belangstelling daarvoor groeit.