Vereert u Toontje met varken?

Dit jaar krijgt de Sint-Antoniusprocessie een coronaveilige variant. © Erfgoed Edegem/Pierre Hens

De verkoop bij opbod en met veel animo van varkenskoppen, pensen en andere vleeswaren is een gesmaakt onderdeel van de Sint-Antoniusvieringen. Toontje met het varken, zoals de heilige van het vee, de veeboeren en de slagers in de volksmond wordt genoemd, wordt gevierd op 17 januari. Kluizenaar Antonius overleed in 356 op die dag.
Het klassieke volksfeest met religieuze inslag kan dit jaar wegens corona niet plaatsvinden, maar her en der worden digitale of coronaproof varianten uitgewerkt. Om de traditie niet verloren te laten gaan, slaan het Centrum voor Agrarische Geschiedenis (CAG), Histories en PARCUM, het expertisecentrum voor religieus erfgoed in Vlaanderen en Brussel, de handen in elkaar. „We willen zo veel mogelijk lokale Sint-Antoniusvieringen bijeenbrengen en samen de Sint-Antoniusverering – de eucharistieviering, de verkoop van offergaven, Toontjeskermis, de processies en dergelijke – laten erkennen als Vlaams immaterieel cultureel erfgoed”, legt Julie Aerts van PARCUM uit.
Een voorwaarde voor erkenning is immers het draagvlak van bewuste verering. Aerts: „Daarom roepen we op alle lokale Sint-Antoniusvieringen te melden. PARCUM legde alvast een lijst van 47 aan in Vlaanderen, maar mogelijk ontsnapten er aan onze aandacht. Tijdens een digitaal infomoment op 11 februari ’s avonds geven we tekst en uitleg bij het erkenningstraject. Zo ontstaat ook een netwerk tussen Sint-Antoniusvieringen, wat uitwisseling mogelijk maakt van info, moeilijkheden, oplossingen enzovoorts.”
In Edegem gaat de Sint-Antoniusprocessie sinds 1688 uit op zondagochtend van 17 januari of de eerste zondag nadien. De voorbije jaren droeg de parochiegemeenschap Onze-Lieve-Vrouw-Lourdes en Sint-Antonius de organisatie onder leiding van De voorbije jaren krijgt de varkenskop gezelschap van koekjes en honing wijlen pastoor André Goossens. Hij zag vrijwilligers afhaken of uitvallen wegens ouderdom. Net voor zijn pensioen klopte hij in 2019 aan bij Erfgoed Edegem: wilde die zich ontfermen over de processie?
„Het zou jammer zijn mocht dat erfgoed verloren gaan”, beaamt Hugo Tant, coördinator van Erfgoed Edegem, die de handschoen opnam, samen met coördinator Dirk Meeussen en pastoor Tom Schellekens. „Vorig jaar leidden we het parcours bewust langs de bakkers in het dorp,” zegt pastoor Schellekens, „omdat daar ’s ochtends lange rijen staan. Zo zien heel wat mensen de processie passeren en kan ze haar boodschap uitdragen.” Hugo Tant vult aan: „De opbrengst gaat naar minderbedeelden in onze parochie. De zorg voor mensen in armoede is eigen aan de Kerk. Dat willen we behouden. Dit jaar kan de processie niet plaatsvinden, evenmin als de verkoop van vleeswaren, maar we willen de aandacht warm houden door het beeld van Sint-Antonius op 17 januari een prominente plek te geven in de kerk en gelovigen uit te nodigen tot een offergave. Die bezorgen we aan de lokale voedselbank.”
Julie Aerts duidt de historische oorsprong van dat sociale luik. „In de elfde eeuw ontstond een lekenorde van Sint-Antoniusbroeders, die zich ontfermden over zieken”, zegt ze. „Om hen te eten te geven, kweekten de broeders varkens, die in het dorp rondliepen en door de dorpelingen werden gevoed. Op de feestdag van Sint-Antonius werden sommige geslacht en werd hun vlees onder de armen verdeeld. De voorbije jaren worden ook koekjes en honing verkocht, voor de vegetariërs onder de gelovigen. Zo evolueert erfgoed en krijgt het een hedendaagse invulling. Dat is goed, want we moeten vandaag investeren, willen we dat de traditie blijft voortleven.”