Ruim een jaar is Guerric Aerden (65) kluizenaar in de Provence. Op het kleurrijke hoogtepunt van de herfst bezocht de trappist onlangs de abdij van Westmalle, waar hij tien jaar woonde, met onder de arm zijn boek Bernardus van Clairvaux. Meester in de school van de liefde. „Ik ben in 1978 op hem gevallen en hij vergezelt me sindsdien. Een auteur zoals hij kan echt een geestelijk begeleider zijn.”
Eerlijk is eerlijk, broeder Guerric Aerdens kluizenaarschap is relatief. Vanuit zijn kluis werkt hij voor de reeks Middeleeuwse monastieke teksten immers naarstig mee aan vertalingen van geschriften van diverse twaalfde-eeuwse cisterciënzers. En in de eenentwintigste eeuw heb je daar nu eenmaal internet voor nodig. „Wel kan ik veel geconcentreerder doorwerken dan in de abdij, waar de klok voortdurend gaat en de dagen versnippert.”
– Wat heeft die twaalfde eeuw ons te leren?
Ze verklaart actuele problemen, die toen ontstonden. Neem de scheiding tussen rationeel denken en de gevoelservaring. De schrijvers die ik vertaal, probeerden beide bij elkaar te houden, maar de andere richting haalde het en daardoor raakten we iets kwijt. Spiritualiteit, affectiviteit, de lessen uit subjectieve ervaringen. De schrijvers van toen waren holisten avant la lettre, die de hele mens beschouwden in verbinding met de ander, de kosmos en God. Het waren geen devotieschrijvers, waartoe ze later soms werden gereduceerd, maar net grote denkers, door en door christelijk en humanistisch tegelijk. In hun visie wordt de mens zichzelf door Christus te worden. Als we spreken over nieuwe evangelisatie, waar beginnen we dan? Misschien bij die wortels, bij die spirituele schrijvers. Ik vond er alvast mijn bron. Bernardus redde me vaak in moeilijke momenten. Die auteurs openen ook de deur naar de traditie en wie in de traditie staat, is vrij, zoals Christus vrij was omdat hij in de joodse traditie stond.
– Waarom moeten we in het bijzonder kennismaken met Bernardus van Clairvaux?
Bernardus, geboren in 1090 en gestorven in 1153, is wat vergeten in ons taalgebied. Hij wijst de weg naar ons innerlijke en dat heeft twee aspecten. Het eerste is de confrontatie met onze gebrokenheid, ons onvermogen en onze begrensdheid. Het tweede de confrontatie met wie we in oorsprong zijn, beeld en gelijkenis van God. De mens is volgens Bernardus godsbekwaam. Wat hij ook heeft uitgevreten of hoe hij ook is gevallen, in al die menselijke gebrokenheid blijft het beeld van God overeind. Daaruit kan de mens hoop putten om verder te gaan en voort te werken aan zichzelf en aan zijn wereld. Bernardus had een opmerkelijk positief mensbeeld en zijn teksten zitten boordevol hoop, zeker in onze tijd van doemdenken.
– Mogen we zeggen dat Bernardus daarnaast ook eigenschappen van een staatsman had?
Hij was geen politicus, maar wel een leider. Hij rolde mee een organisatie uit die vandaag beschouwd zou worden als een multinational, de cisterciënzerorde
„Bernardus legde de menselijke ziel uit met de Bijbel en de Bijbel met de menselijke ziel”
met duizenden kloosters in heel Europa. Persoonlijk stichtte hij tijdens zijn actieve leven zeventig kloosters, die hij ook bleef volgen. Behalve manager bleef hij echter altijd spiritueel leider.
Voor Bernardus deed de gevoelservaring er werkelijk toe. Die leert ons iets, is een meester. Hij legde de menselijke ziel uit met de Bijbel en de Bijbel met de menselijke ziel. Zelfkennis is essentieel. Wij gaan vandaag altijd uit van het bewuste ego, maar dat is volgens alle spirituele tradities een schijnidentiteit. Zelfkennis verwerf je volgens Bernardus door in relatie te gaan met de ander en met God. In oneindige openheid naar de ander wordt de mens zichzelf.
– Maakt u zich het als kluizenaar niet moeilijk om in relatie te treden met anderen?
Bernardus hield niet van het kluizenaarschap. En als je de kluizenaar ziet als een geïsoleerd individu, staat de levenswijze inderdaad haaks op de spiritualiteit die ik beschrijf in het boek. In de christelijke context zijn kluizenaars echter steeds gericht op de gemeenschap en lid van de Kerk. Vaak waren kluizenaars hervormers, omdat hun levenswijze minder complex was dan die in een klooster met zijn zware structuur omdat ze verplicht waren de confrontatie met zichzelf aan te gaan. Dat is pijnlijk, maar heilzaam. Pas dan kun je goed in relatie staan.
– Heeft u als kluizenaar raad voor wie zich in de huidige omstandigheden geïsoleerd voelt?
Je moet je verbinden met de plek waar je leeft. Die is belangrijker dan wie je bent. „Als de ziele luistert, spreekt het al een taal dat leeft”, schreef Guido Gezelle. Als je in jezelf keert, ontmoet je dus de ander en de hele wereld. De hele schepping en de kosmos zit in jou. Als je God in jezelf niet vindt, vind je Hem ook niet buiten jezelf. Blijf niet steken in het ‘ik’, want dat geeft zijn identiteit net vorm door zich te onderscheiden en dat isoleert. Wie zijn eigen gebrokenheid niet onder ogen ziet, legt het probleem bij de ander en gaat die veroordelen. Elk oordeel dat je uitspreekt over iemand, zegt echter iets over jezelf. Wie zichzelf kent, veroordeelt niemand, luidt het ook bij de woenstijnvaders.