Belarus is een lappendeken van confessies die vredig samenleven, het resultaat van ontelbare erfenissen
„Lang leve Wit-Rusland!”, hoor je tegenwoordig dagelijks in diverse varianten in de straten van de hoofdstad Minsk. De patriottische uitroep is ontleend aan een ode aan het Wit-Russische volk van de hand van de twintigste-eeuwse dichter en auteur Janka Koepala. De bijna tien miljoen inwoners van de geheel door land omgeven ex-Sovjetrepubliek zijn op allerlei vlakken verdeeld, toch heerst er een sterk saamhorigheidsgevoel. Sociaal antropoloog en inwoner van Minsk Andrej Vozjanov weet hoe dat komt. „Wit-Russen strijden tegen honger en voor vrijheid”, zegt hij. „In het licht van die strijd moeten ze wel hun verschillen opzijzetten. Ze zijn het echter gewoon om samen te leven. Niet zelden zie je Latijnse en orthodoxe kruisen broederlijk naast elkaar prijken, zowel in de steden als op het platteland. In kleine nederzettingen is het niet ongebruikelijk dat katholieken en orthodoxen één kerkgebouw delen en zelfs samen vieren.”
De oosters-orthodoxe Kerk is de grootste religieuze groep in Wit-Rusland en omvat zo’n 48 procent van de bevolking. Zeven procent rekent zichzelf tot de katholieke Kerk. Daarbij moet een onderscheid worden gemaakt tussen de rooms-katholieken en de Wit-Russische Grieks-katholieke Kerk, die behoort tot de oosters-katholieke Kerk. Laatstgenoemde stroming, ook wel de uniaten genoemd, telt in Wit-Rusland slechts een zevenduizend gelovigen. Ongeveer 40 procent van de Wit-Russen zegt ongelovig te zijn, een overblijfsel van het staatsatheïsme dat de bevolking werd opgelegd tijdens de Sovjetperiode.
Er is echter meer aan de hand. Wit-Rusland is een lappendeken van hoofdzakelijk christelijke confessies. Om te begrijpen hoe dat komt, moeten we kijken naar de geschiedenis van het land. Tot aan het begin van de vorige eeuw maakte het bosrijke gebied dat we vandaag kennen als Wit-Rusland deel uit van afwisselende
„Latijns en orthodox kruis prijken op veel plaatsen broederlijk naast elkaar”
rijken: het Kievse Rijk, het Vorstendom Polotsk, het Groothertogdom Litouwen, het Pools-Litouwse Gemenebest en het Russische Rijk. De erfenis van die diverse identiteiten uit zich vandaag taalkundig, cultureel en levensbeschouwelijk, en die domeinen overlappen deels.
Zo valt het volgens Andrej Vozjanov op dat rooms-katholieke Wit-Russen zichzelf een Poolse etniciteit aanmeten, hoewel daar demografisch gezien niets voor te zeggen valt. „Rooms-katholieken zijn, gezien de Poolse erfenis, veelal pro-Europa”, weet Vozjanov. „Door zich voor te doen als Polen hopen sommigen onder hen aanspraak te maken op de zogenoemde Karta Polaka, de Poolse kaart. Dat is een document dat etnische Polen in niet-Pools gebied bepaalde rechten verleent. Het valt overigens op dat in de huidige protesten tegen president Alexander Loekasjenko, de katholieke stemmen het luidst klinken.”
Dat bleek ook toen de aartsbisschop van Minsk-Mahiljou, mgr. Tadeusz Kondrusiewicz, vorige maand de toegang tot het Wit-Russische grondgebied werd ontzegd. „Veel Wit-Russen trekken geregeld naar Polen en Litouwen voor academische, professionele, diplomatieke of religieuze opdrachten”, zegt Vozjanov, die zelf een leerstoel bekleedt in de Litouwse hoofdstad Vilnius. „De aartsbisschop was voor enkele dagen in Polen voor een aantal pastorale taken. Nadat hem de toegang tot Wit-Rusland werd ontzegd, schreef hij een brief aan de gelovigen waarin hij oproept tot dialoog en verzoening.” President Loekasjenko verdedigde de verbanning van de aartsbisschop met het argument dat die zich politiek zou inlaten en vanuit Polen subversieve opdrachten zou ontvangen.
In Wit-Rusland braken protesten uit nadat Loekasjenko in augustus de overwinning in de presidentsverkiezingen opeiste. De betogers eisen nieuwe, ditmaal eerlijke en transparante verkiezingen.