De natuur, een spiegel van God

Pelgrims onderweg in de schoonheid van de natuur in Midden-Italië. © Tau/Wies Beckers

Van 1 september tot 4 oktober, naamfeest van Franciscus van Assisi, loopt in de christelijke Kerken de Scheppingsperiode. Op 4 september is het dan Scheppingszondag, dit jaar in het teken van de vijfde verjaardag van de encycliek Laudato si’ die oproept tot ecologisch burgerschap.
Hoe gaan de diverse christelijke Kerken om met de schoonheid van de schepping? De protestantse theoloog Trees van Montfoort behandelde het thema in Groene theologie, uitgeroepen tot beste theologische boek van 2019. In de Bijbel is God schepper, niet enkel aan het begin, maar ook nu. De psalmen bezingen de schepping als getuigen van Gods grootsheid en in het boek Job zet de ontzagwekkende schoonheid de mens op zijn plaats. „De Bijbel geeft geen antwoord op de huidige ecologische crisis”, zegt Trees van Montfoort. „Hij biedt wel een ander wereldbeeld dan het moderne, met een andere verhouding tegenover de natuur. De christelijke visie is niet zomaar een extra motivatie bij de agenda van de milieubeweging, maar corrigeert ons westerse wereldbeeld waarin de mens al te centraal staat en dat gericht is op maakbaarheid.”
Trees van Montfoort stelt vast dat een kernbegrip zoals ‘schepping’ een andere betekenis heeft in een katholiek, protestants of orthodox kader. Bij protestanten leeft vaak weerstand tegen een positieve waardering van de natuur. „Dat heeft te maken met de scheiding die wordt gemaakt tussen God en wereld, natuur en geschiedenis, als het verhaal van God met de mens”, zegt de theoloog. „In de Bijbel is die scheiding er niet. De weerstand wortelt in het moderne denken, van Descartes en Kant. Sommige protestantse theologen associëren de natuur met natuurreligies, de vergoddelijking ervan, en met de cultus van bodem en ras, zoals in het nazisme.”
En de katholieken? „Zij ondergingen pas na 1945 een modernisering, waardoor ze wat „Katholieken leggen nadruk op schoonheid, protestanten op verantwoordelijkheid” achterop liepen, maar dat blijkt nu net een voordeel”, zegt Van Montfoort. „Katholieken aanvaarden ook zonder problemen de evolutietheorie, anders dan sommige protestanten. Bij de orthodoxen is er dan weer amper sprake van modern denken. Ze huldigen een veel inclusiever wereldbeeld, waarin God verbonden is met alles. Ze hebben ook geen lineair beeld van de geschiedenis. De incarnatie vindt voortdurend plaats, de eucharistie verenigt mens met God en wereld.”
De franciscaanse spiritualiteit bewaarde de oorspronkelijke lezing van de scheppingspsalmen. „Dat de schoonheid van de schepping bij Franciscus zo sterk was, komt omdat hij zelf dicht bij de natuur leefde en rondtrok in plaats van in een kloostercel te zitten”, meent Stijn Demaré van Tau - franciscaanse spiritualiteit vandaag. „Zijn beroemde Zonnelied, een lofzang op de schepping waarin drie keer het woord ‘schoonheid’ valt, eindigt met de nederigheid. Vanuit de eenvoud sta je anders in de wereld. De ervaring van de schoonheid is dus geen romantisch gevoel, maar verbondenheid met God.”
In franciscaans perspectief is ware schoonheid het deel uitmaken van de natuur. „De natuur is daarbij de spiegel van God”, zegt Stijn Demaré. „We staan er niet buiten en daarom ligt het accent op bekering. Dat vinden we ook terug in de eerste paragrafen van Laudato si’. De paus verbindt ons innerlijke leven met onze band met de natuur.”
In alle Kerken staat het ecologische thema almaar meer op de voorgrond. Trees van Montfoort stelt vast dat katholieken daarbij meer de nadruk leggen op schoonheid, protestanten op verantwoordelijkheid. „Het gaat echter niet om activiteiten alleen, ook over ons mens-, gods- en wereldbeeld dat toe is aan verandering”, zegt ze. „De crisis wordt prangend”, stelt Stijn Demaré. „We waren vergeten dat we van deze aarde zijn.”