Zeggen dat het thema ‘racisme’ de jongste weken als een donderslag bij heldere hemel terechtkwam op de politieke en maatschappelijke agenda, is beslist geen overdrijving. Aanleiding was de dood van de zwarte Amerikaan George Floyd, toen hij op 25 mei hardhandig door een politieagent werd aangepakt. De vader van drie overleefde het niet. Nu is Floyd niet de eerste – en helaas wellicht ook niet de laatste – die door politiegeweld om het leven komt. Vooral de Verenigde Staten hebben een kwalijke reputatie op dat vlak. Dat de slachtoffers vaak een donkere huidskleur hebben, maakt dat de debatten over discriminatie en racisme nooit ver weg zijn. Omdat in dit geval het hele incident ook werd gefilmd en de wereld rondging, leidde het in vele landen tot protesten en confrontaties.
Racisme is een thema dat de gemoederen in beroering brengt en soms ronduit verhit. Extreemrechtse politici in binnen- en buitenland doen steeds minder moeite om hun racistische opinies te verbergen en bevolkingsgroepen tegen elkaar op te zetten. Als iemand hen vervolgens wijst op hun racisme, spelen ze de vermoorde onschuld en doen ze alsof ze zwaar verontwaardigd zijn. Komedie van bedenkelijk niveau.
Veel lastiger ligt het bij de vele politici en burgers die oprecht worstelen met het thema. Vraag aan honderd mensen wie zichzelf een racist vindt en de kans is klein dat er veel vingers in de lucht gaan. We beschouwen onszelf als redelijke en milde mensen. Ongetwijfeld doen we ons best om dat daadwerkelijk te zijn. Toch mogen we onze eigen instincten niet onderschatten. Weinig mensen zijn bewust en opzettelijk racistisch, maar in ieder van ons sluimert de angst voor en de afkeer van de onbekende andere.
Toen ik na mijn afstuderen als jonge werknemer in Brussel belandde, ging ik eens een eindje wandelen in Sint-Joost-ten-Node, een sterk gekleurde gemeente in ons Hoofdstedelijk Gewest. Plots merkte ik op dat ik de enige autochtoon
Vraag honderd mensen wie zichzelf een racist vindt en de kans is klein dat er veel vingers in de lucht gaan
was in de straat waarin ik me bevond. Onbewust werd ik ongerust. Ben ik hier wel veilig? Het verstand nam het gelukkig over. Ik genoot van de mediterrane sfeer en de gezellige drukte. Toch was de grens tussen oordeel en vooroordeel erg smal, zo leerde ik die dag. Meer dan twee decennia lang ben ik dat soort Brusselse wijken blijven verkennen, zonder het minste incident. Mijn favoriete plek is de wijk Matonge in Elsene, waar vooral Congolezen thuis zijn. Ga er gerust heen en geniet van de exotische winkels, de vele kapsalons en nagelstudio’s, en bovenal van de Congolese hartelijkheid.
Toch kunnen ook die Congolezen u vertellen over racisme. Ja, ook in ons gezapige Belgenlandje. Ze zullen u vertellen hoe mensen hen ontwijken door de straat over te steken, of niet naast hen gaan zitten op de trein of de bus. Hoe ze het veel moeilijker hebben bij een sollicitatie of bij het vinden van een huurwoning. Hoe hun kinderen op school worden onderschat. Hoe autochtone Belgen hun portefeuille vasthouden wanneer ze hen kruisen. Hoe ze veel vaker dan u en ik worden gecontroleerd door onze politiediensten. U moet zich eens proberen voor te stellen wat dat met een mens doet, wanneer u systematisch vanuit wantrouwen wordt benaderd.
Verstand en emotie zitten niet altijd op één lijn. We weten dat we niet racistisch mogen zijn, maar onze reflexen gaan vaak op de loop met ons gedrag. Laten we met z’n allen echt meer aandacht besteden aan de manier waarop we ons gedragen tegenover mensen met een andere huidskleur. We kunnen daarbij putten uit ons christelijke geloof. Als we oprecht geloven dat we allen kinderen van God zijn, dan moeten we inzien dat ook Congolezen, Libanezen of Pakistanen onze broers en zussen zijn. Laten we hen als dusdanig behandelen.
Racisme is geen verzonnen probleem, het is echt. De enige weg naar een oplossing is dat we het elke dag opnieuw in onszelf bestrijden. In woord en daad.