In augustus is Luc Sels drie jaar rector van de KU Leuven. Zijn zin voor gezond activisme verwondert niet, want thuis kwam geregeld Oscar Romero en diens bevrijdingstheologie ter sprake. Vertrekken van de mens, kiezen voor de kwetsbare en de kansarme en dat koppelen aan actie, „anders blijft het te veel een kwestie van het woord en niet van de daad”.
Het kantoor van rector Luc Sels baadt in licht. De donkere meubels en zware schilderijen van weleer zijn vervangen voor Zweeds design. Op de witte muur komt Maria’s sedes sapientiae (zetel der wijsheid) tot haar recht, vindt hij. Het uit hout gesneden voetstuk werd destijds uit de brand gered die in 1914 de universiteit verminkte. Een beeld met een geschiedenis, net als de handgel op de hoek van zijn tafel.
– Hoe kijkt u als sociaal wetenschapper naar deze toch wel unieke tijden?
Er is een constante spanning tussen hoop en verwachting. Dat is allicht meer een religieuze invulling van de vraag dan een sociaalwetenschappelijke, maar de twee liggen vaak dicht bijeen. Als sociaalwetenschapper probeer ik te kijken voorbij het momentane. Ik word wat moe van de vele reflecties over wat er nu definitief zal veranderen en het-nooit-meer-zijn-zoals-het-was. Als er een zaak is die we met z’n allen herontdekken, dan is dat de ongelooflijke waarde van het directe sociale contact van de hand, de kus, de omhelzing. Ook in de context van de universiteit: de lichaamstaal in een les of de dynamiek in een zaal niet meekrijgen, belemmert het leren en het doceren. Ik maak me vooral zorgen over wat zich internationaal afspeelt. Met de coronacrisis en het sluiten van de grenzen verliest men de aandacht voor de vluchtelingen, de thuis- en de daklozen. Als je niet oplet, krijg je een nieuwe, door corona gedreven, apartheid. Ook als ik zie wat zich afspeelt in de Verenigde Staten, het perverse protectionisme van president Trump, dan baart me dat zorgen over wat hij met de mondiale agenda doet. Ook binnen de Europese Unie worden we gesloten. Met onze universiteit proberen we internationaal tegen de stroom op te roeien en zetten geenszins de internationale mobiliteit on hold. Ik hoop dat na de brexit, de Chinees-Amerikaanse spanning en andere geopolitieke dynamieken deze crisis geen extra dimensie creëert.
– Ervaren we nu onze eigen kwetsbaarheid?
Ik leer van deze crisis dat we met z’n allen erg snel kwetsbaar kunnen worden, ook als we ons extreem veilig voelen. We hadden een wat statische invulling van de term kwetsbaarheid. We denken dan aan armoede, aan vluchtelingenstromen, aan wie niet meekan in deze samenleving. Plotseling echter behoren andere groepen tot de kwetsbaren: de horecagemeenschap, de vele zelfstandigen, de 1,2 miljoen tijdelijk werklozen. Met een knip krijg je een heel andere maatschappelijke verdeling. Tegelijk wijst de snelheid waarmee we als samenleving hebben gereageerd op een ongelooflijk geloof – en dit is geen populaire uitspraak – in de maakbaarheid der dingen. We kunnen wat aan met z’n allen. Ik hoop dat we het goede van de digitalisering, zoals het telethuiswerk, behouden en tegelijk de grenzen ervan leren erkennen, en wat weggaan van het soms naïeve, ongebreidelde geloof in technologische mogelijkheden.
– Technologie
„We herontdekken de waarde van het directe sociale contact”
is ook nooit waardenvrij?
Zelfs waar technologie wordt geassocieerd met democratie, zoals in de platformeconomie met Airbnb en Uber waarin mensen goederen delen, heeft het vaak een omgekeerd effect. Je moet eerst iets hebben om te delen eer je kunt deelnemen aan die samenleving. Wie echt kansarm is en wie niet meespeelt in dat spel wordt, als je niet oplet, nog meer uitgesloten. Zeker omdat platformeconomieën laaggekwalificeerde, laaggeschoolde arbeid wegduwt. Bij elke technologieontwikkeling moet je telkens weer de vraag stellen wat de waarden erachter zijn en welke uitsluitingsmechanismen in werking kunnen treden.
– De coronacrisis bracht ook de wetenschappers op de voorgrond. Leefde de wetenschap dan te lang in een ivoren toren?
Een resoluut antwoord? Neen. Dat dit gesprek mogelijk is via Skype, is het resultaat van fundamenteel onderzoek aan universiteiten. Dat neemt niet weg dat je af en toe die ivoren toren moet bouwen en de academie intern haar ding moet laten doen als vrijplaats van het vrije academische, kritische debat. Ik zit zelf in een domein, het arbeidsmarktonderzoek, waarin je vanuit academisch onderzoek snel direct de link naar het beleid hebt. In de eerste weken van de corona-uitbraak moesten de virologen, epidemiologen en infectieziektedeskundigen het laken naar zich trekken omdat je moest ageren vanuit deskundigheid. Het kon toen niet anders, maar die beweging mag zich niet doorzetten. We mogen niet naar een technocratie waarin wetenschappers de politieke beslissingen blijven nemen. Het is zoeken naar een beter evenwicht, en dat lukt.
– Hoe relevant is de rol van een katholieke universiteit daarin?
Die rol is cruciaal en start vanuit een christelijk mens- en maatschappijbeeld. Onze rol tegenover de katholieke Kerk is kritisch-constructief. We zijn geen instrument of arm van de Kerk. Dat we als katholieke universiteit fors ingaan tegen de dreigende internationale apartheid, is sterk geïnspireerd door de solidariteitsgedachte tegenover het Zuiden, kwetsbaren en kansarmen. Ook het nadenken over de samenleving na corona, over krachtige responsieve instituties met aandacht voor uitsluitingsmechanismen, komt uit ons DNA, net zoals onze christelijk geïnspireerde keuzes in de gezondheidszorg. Zoals de keuze om de capaciteit van ons universitair ziekenhuis open te gooien. Dat is een keuze voor het leven en tegen de centen. Het mag immers niet bij zingeving blijven of bij levensbeschouwelijke reflecties. Er moet ook actie volgen.