Laatst zag ik op het internet twee wereldkaarten. De eerste kaart toont hoelang je onderweg bent als je vanuit Londen naar een bepaalde plaats op aarde reist (de lockdown even buiten beschouwing gelaten). Heel Europa kun je bereiken in maximum een halve dag, Amerika op minder dan een dag, Australië op anderhalve dag. De tweede kaart toont precies hetzelfde, maar dan honderd jaar geleden. Het verschil is indrukwekkend. Europese landen lagen toen verschillende dagen van Londen verwijderd, naar New York was je vijf tot tien dagen onderweg, naar de Australische stad Melbourne dertig tot veertig dagen. Op amper één eeuw tijd is onze mobiliteit compleet veranderd.
Dat zien we ook in ons dagelijkse leven. Nog maar enkele decennia geleden woonden de meesten onder ons vlak bij hun familie. Nu vinden we het doodnormaal dat onze (klein)kinderen vijftig of honderd kilometer verderop wonen. Met de wagen is dat een uurtje rijden, wat zouden we moeilijk doen? Tijdens mijn kinderjaren, in de jaren 1970, had ik een tante in Brazilië. Gevoelsmatig woonde ze op een andere planeet, onbereikbaar ver. Nooit gingen we bij elkaar op bezoek, om de paar maanden ontvingen we een brief op blauw luchtpostpapier. Wie vandaag familie heeft in andere werelddelen, houdt moeiteloos contact, gaat hen bezoeken tijdens de vakantie, vliegt zomaar even heen en weer.
Ons ruimtelijk perspectief is op enkele decennia tijd dramatisch gewijzigd. Ver weg bestaat niet meer. Doe zelf de oefening: hoe ver leefden uw voorouders uit elkaar, hoe ver uw broers en zussen, hoe ver uw kinderen en hoe ver – als u er heeft – uw kleinkinderen? We zijn het gewend dat snelle transportmiddelen – auto’s, treinen, vliegtuigen – ons overal brengen, dat alles bereikbaar is. Staan we een uur in de file of heeft de trein een kwartier vertraging, dan zuchten we, terwijl onze voorouders wat blij zouden zijn geweest om zich zo snel te kunnen verplaatsen.
Zijn files en vertragingen dan louter een verwaarloosbare
We hoeven niet meer per se zo snel mogelijk zo ver mogelijk te geraken
kiezel in onze schoen? Of wijzen ze op de limieten van onze verplaatsingsdrang? Al tientallen jaren zien we de files op onze autowegen groeien. Honderden kilometers in één ochtend, we kijken er niet meer van op. Een paar decennia geleden dachten we nog dat mensen wel vanzelf het autogebruik zouden laten als de files te lang werden, maar we hebben onze verwachtingen gewoon aangepast. Leuven ligt op minder dan dertig kilometer van Brussel, toch vinden we het volstrekt normaal daar in de ochtendspits meer dan een uur over te doen. Stapvoets aanschuiven, zelfs geregeld stilstaan, we zijn het gaan beschouwen als deel van ons leven.
En dan is er plots de coronacrisis. De straten zijn rustig, files bestaan nog amper. We hervinden een rust in ons verplaatsingsgedrag. We hoeven niet meer per se zo snel mogelijk zo ver mogelijk te geraken. Nu we noodgedwongen dichter bij huis blijven, (her)ontdekken velen hun fiets. Ideaal voor kortere verplaatsingen, nog gezond ook. De elektrische versie maakt fietsen ook toegankelijk voor wie al wat meer jaren op de teller heeft. Fietshandelaars kunnen de vraag nauwelijks volgen, zo vlot loopt de verkoop van tweewielers.
De geschiedenis keert nooit op haar stappen terug. We zullen ons niet opnieuw gaan verplaatsen zoals onze voorouders. Wel kunnen we het momentum aangrijpen om onze mobiliteit tegen het licht te houden. Is het echt nodig elke vakantie de wereld rond te vliegen om ter plaatse de Taj Mahal of de opera van Sydney te gaan bewonderen? Willen we in elk verlengd weekend het vliegtuig nemen voor een citytrip? Moeten onze woning en ons werk wel zo ver uit elkaar liggen? Moeten we ons elke dag verplaatsen? En als we de weg op gaan, kan dat dan gezonder, ecologischer, veiliger? „Verspil nooit een goede crisis”, zei Winston Churchill destijds. De coronacrisis is een geschikt moment om ons af te vragen of we straks met z’n allen willen terugkeren naar dat vreemde ritueel van de dagelijkse volksverhuizing.