Religieus leven in eeuwigheid

Kerk

Begraafplaatsen van religieuzen opmerkelijk onderdeel van funerair erfgoed

  • Decreet uit 2004 laat enkel gemeentelijke begraving toe
  • Congregaties kochten meestal een concessie, maar eigen begraafplekken bleven bestaan

Op het kerkhof van de abdij van Park rusten veel paters en zusters. © Luk Vanmaercke
Op het kerkhof van de abdij van Park rusten veel paters en zusters. © Luk Vanmaercke

Wie wel eens een middelgrote begraafplaats bezoekt, valt wellicht de vaak sobere percelen van religieuzen op. Bepaalde begraafplaatsen, zoals in Borsbeek (Antwerpen) of in Elzestraat (Sint-Katelijne-Waver), tellen opmerkelijk veel van zulke percelen. Enkele abdijen en congregaties beschikken over eigen begraafplaatsen, zoals de annunciaten, de zusters van de Jacht en de jezuïeten aan de rand van Heverleebos. Monniken en norbertijnen rusten dan weer vanouds in abdijgrond.
„Waar en hoe religieuzen begraven werden is afhankelijk van plaatselijke omstandigheden”, zegt Tamara Ingels van de vzw Grafzerkje, die zich inzet voor funerair erfgoed. „Het decreet uit 2004 bepaalt dat onze doden slechts op gemeentelijke of intergemeentelijke begraafplaatsen mogen worden begraven, maar er zijn historische uitzonderingen. Die zijn erg verscheiden, wat het onderwerp interessant maakt voor plaatselijke historici. Paters en zusters zochten uit wat mogelijk was. Soms werden er concessies aangekocht van een gemeente. Soms werd er uitgeweken naar een andere gemeente. In de negentiende eeuw werden stedelijke begraafplaatsen immers beschouwd als ‘geuzenkerkhoven’.”
Ingels haalt de historisch interessante kwestie aan van de begraafplaats in het gehucht Elzestraat. Bij de bouw van de parochiekerk aldaar in 1888 drongen buurtbewoners aan op een eigen begraafplaats. Toen kardinaal Goossens de eerste steen van de kerk kwam leggen, zou hij meteen ook de hele begraafplaats hebben gewijd. Daarmee overtrad hij de wet die enkel de wijding van een individueel graf toeliet. Het verklaart alvast waarom in Elzestraat zo „De eenvoud is opmerkelijk. Soms zijn er niet eens individuele graftekens” veel uitgesproken katholieke families uit Mechelen werden begraven, evenals de percelen van Mechelse begijnen, karmelietessen, clarissen en andere religieuzen.
Het kroonjuweel onder de katholieke begraafplaatsen in Vlaanderen is echter het abdijkerkhof van Park, in Heverlee. De begraafplaats – oorspronkelijk een boomgaard – is particulier en maakt integraal onderdeel uit van de abdijsite. Het oudste graf dateert van 1843. Hier liggen tal van katholieke prominente figuren begraven zoals strijder voor de vernederlandsing van het onderwijs kanunnik Jan Baptist David, KU Leuven-rector Piet De Somer of CVP-politicus Gaston Eyskens, maar je vindt er ook percelen voor twintig congregaties en orden. De zusters van de Goede Herder vetrokken al in 1994 uit Leuven, maar ze worden er nog steeds begraven.
Grafzerkje besteedt ook aandacht aan de vorig jaar beschermde negentiende-eeuwse begraafplaatsen van de zusters en paters van Don Bosco en van de broeders van de christelijke scholen in de Wivinadreef in Dilbeek. In 1979 tekende broeder en architect Alfons Hoppenbrouwers (1930-2001) voor de herinrichting ervan. De man rust er zelf. In totaal vonden daar tot 2012 meer dan 900 broeders, priesters en zusters hun laatste rustplaats.
Moeten dergelijke begraafplaatsen bewaard blijven? „Dat bepalen we aan de hand van een aantal vragen”, zegt Tamara Ingels, die ook professioneel beleidsadvies geeft. „Wat zijn de historische context en de artistieke waarde? Rusten er historische figuren? Opmerkelijk aan die begraafplekken is alvast hun grote eenvoud. Soms zijn er niet eens individuele graftekens.”

Lees meteen verder

Ik ben nog geen abonnee

Krijg 1 maand toegang
voor €5
OF

Word abonnee
voor €52
tot eind 2024

Registreer je hier