Laatst bezocht ik het kerkhof rond de abdij van Park, prachtig gelegen in een groene buitenwijk van Leuven. Ik had een goede reden om er te komen, want we hadden een foto nodig voor het artikel over begraafplaatsen van religieuzen in deze Kerk & leven. Dat ik toevallig zelf in Leuven woon, was niet de enige reden waarom ik die taak op me nam.
Een bekentenis: ik kom graag op begraafplaatsen. Of juister nog, op kerkhoven, in de traditionele betekenis van het woord. Een begraafplaats rond de kerk dus. Letterlijk in de hof van de kerk. De idee dat we mensen begraven rond het middelpunt van onze gemeenschap, vlak bij de plek waar kinderen worden gedoopt en huwelijken worden ingezegend, vat mooi de cyclus van het leven samen.
Dat Vlaanderen, waarin het leven zich van geboorte tot dood afspeelde in en rond de kerk, bestaat natuurlijk niet meer. Toch is de symboliek sterker dan de geschiedenis.
Op kerkhoven lees je de namen van de overledenen. Soms ontdek je familienamen die nauwelijks nog voorkomen. Ze werden samen met de betrokkenen ten grave gedragen. Soms herken je namen, leg je verbanden die je nog niet eerder ontwaarde. Kerkhoven vertellen het verhaal van een dorp of parochie. Je leest op de zerken wie er leefde, wie pastoor of burgemeester was, wie met wie was gehuwd, wie elkaars ouders of kinderen waren. Alle lijnen vormen één netwerk.
In mijn favoriete dorp in de Zwitserse Alpen – de naam hou ik even voor mezelf – blijkt de helft van de overledenen Salamin te heten. De anderen heten Zufferey of Vouardoux. Dat lijkt nutteloze kennis, maar als de bakker ook Salamin heet, dan ontbloot je een stukje van de dorpsziel. Puzzelstukken klikken in elkaar, verleden en heden zijn onlosmakelijke verbonden. De boterham krijgt diepe wortels.
Kerkhoven ademen emoties. Verdriet, uiteraard. Elk afscheid
De vreugde om het bestaan, al is het voorbij, kan groter zijn dan de smart van het vertrek
doet pijn, zelfs voor wie rotsvast gelooft in het eeuwige leven. Hier en nu blijf je toch achter. Geboorte- en sterfdatum verklappen hoe jong sommigen stierven. Uitgedoofd nog vóór het vuur echt oplaaide. Gevoelsmatig onrechtvaardig, onvatbaar voor menselijke hersenen. Geen ouder zou ooit een kind moeten begraven.
Toch is er meer dan verdriet. Opschriften getuigen vaak van dankbaarheid. De vreugde om het bestaan, al is het nu voorbij, kan groter zijn dan de smart van het vertrek. De aflijvige kleurde ons leven, gaf ons alles mee om onze weg te vervolgen. Kerkhoven zijn zwanger van herinnering. Op een vreemde manier kunnen ze ons ook blij maken. Zo veel goede mensen gingen ons voor, zo veel prachtige dingen mochten gebeuren. We zijn niet alleen, we treden in het voetspoor van ontelbare voorouders. Elke geboorte is een vervolgverhaal.
Soms tref je ook sobere grafstenen die strak in het gelid liggen, met namen die overduidelijk niet van hier zijn. Engelse namen vaak, die eens toebehoorden aan jonge mannen die kwamen strijden in een land dat niet het hunne was. Nooit keerden ze terug naar hun wachtende moeders. Een groter verdriet kan ik me niet inbeelden. En toch overheerst ook hier de dankbaarheid.
Ooit zijn we zelf aan de beurt. U en ik, onvermijdelijk. Als dat uur gekomen is, durven wij dan te geloven dat het einde niet nabij is? „Wij geloven dat wel degelijk Iemand is teruggekomen om duidelijk te maken dat de schijnbare mislukking niet het eindpunt is in een mensenleven”, zegt Carine Devogelaere vandaag in onze Klapstoel. Die gedachte is meer dan een troost, ze is het fundament van ons geloof. Daarom zijn Allerheiligen en Allerzielen niet louter rouwdagen, maar – hoe vreemd het ook moge klinken – heuse christelijke feestdagen. Denk daar even aan als u straks het graf van uw geliefden bezoekt.