We leven in een tijdperk van meningen. Die zijn er natuurlijk altijd al geweest, de oude Grieken en Romeinen debatteerden er ook al op los. Toch is het vandaag anders. Meningen zijn dominanter aanwezig en dreigen zelfs ons samenleven te ondermijnen. Meningsverschillen worden steeds emotioneler en verdelen mensen in vijandige kampen.
De hedendaagse stortbui aan meningen hebben we vooral te danken aan de sociale media. Ooit werden ze uitgevonden om vakantieverhalen en familiekiekjes uit te wisselen, maar ze evolueerden naar slagvelden waarop opinies brutaal de ultieme waarheid opeisen. Mensen worden beschimpt, uitgescholden of soms zelfs bedreigd. De fatsoensregels van het publieke debat lijken niet langer te bestaan.
Neem nu om het even welke discussie over Greta Thunberg. De jonge Zweedse begon ooit als eenzaam schoolmeisje met een aandoenlijk bordje waarop ze met viltstift Skolstrejk för klimatet had geschreven. Een dik jaar later is ze wereldberoemd als boegbeeld van de klimaatstrijd. Tot daar geen probleem. Haar fans en haar tegenstanders blijken evenwel weinig gevoel voor redelijkheid te vertonen en gebruiken haar om elkaar verbaal naar het leven te staan.
Enerzijds is er wereldwijd een meute die via sociale media de grofste dingen over Greta Thunberg schrijft en haar alle mogelijke ellende toewenst. Hoe kunnen mensen zo diep vallen? Wie schrijft zoiets over een medemens? Anderzijds is er een schare verbeten fans die geen woord van kritiek duldt op het jonge idool. Wie suggereert dat haar jongste speech misschien iets te apocalyptisch was, wordt aan de schandpaal genageld. Waarom toch zo veel wederzijdse haat? Zou het niet kunnen dat sommige mensen bewondering hebben voor Thunbergs engagement, maar het tegelijk niet altijd met haar eens zijn? Is er nog ruimte voor dergelijke – voor de hand liggende –
Iemand met dezelfde mening als de onze kan nooit ons blikveld verruimen
nuance? Moeten we echt radicaal voor of tegen zijn?
In het publieke debat hebben we dringend nood aan een portie gezond verstand. Drie ingrediënten kunnen daarbij wonderen doen: hoffelijkheid, relativering en zin voor humor.
Hoffelijkheid zou er altijd moeten zijn. Zelfs wanneer we het volstrekt oneens zijn, is het toch niet te veel gevraagd om dat duidelijk te maken op een hoffelijke manier. Beschaafd van mening kunnen verschillen, ziedaar de sleutel tot het zinvolle debat. Een debat waarbij we niet enkel spreken, maar ook luisteren. Waarbij het meningsverschil niet hoeft te eindigen in een blijvende hekel aan elkaar.
Relativering is nog zo’n wondermiddel. Beseffen dat mensen vanuit een verschillend oogpunt kijken naar een probleem en daardoor tot andere conclusies kunnen komen. Relativering is in wezen het vermogen om zelf ook eens een ander perspectief te kiezen. Het debat met de ander kan helpen om door zijn of haar ogen naar de wereld te kijken. We hoeven daarbij niet van mening te veranderen, maar we leren dat die ander het niet slechter bedoelt dan wij.
En dan is er de humor. Ik durf er nauwelijks nog voor te pleiten. Debatten worden zo heftig gevoerd, dat de loutere suggestie om er af en toe ook eens om te lachen al tot agressie kan leiden. Nochtans, om het à la Rik Torfs te zeggen: humor is de enige manier om iets ernstig te nemen. Wie de milde ironie toelaat, bij voorkeur met een gezonde portie zelfspot, vindt een wegwijzer naar hoffelijkheid en relativering.
We moeten ons met z’n allen wat minder opsluiten in de club der gelijkgezinden. Iemand met dezelfde mening als de onze kan nooit ons blikveld verruimen. Mensen die er anders tegenaan kijken daarentegen helpen ons het hoofd af en toe te draaien en vast te stellen dat er ook in de andere richting evennaasten te vinden zijn.