Begin dit jaar haalde hij even het wereldnieuws, door op het World Economic Forum de rijken aan te porren hun belastingen te betalen in plaats van filantroop te spelen. Rutger Bregman (31), journalist bij De Correspondent, gaat zelden een scherpe opinie uit de weg. Als de Nederlander een boek schrijft, glipt dat nooit geruisloos voorbij.
In zijn jongste boek, De meeste mensen deugen, argumenteert hij dat we allen opgroeien met een verkeerd mensbeeld. Te negatief en te cynisch. Geloven dat we eigenlijk wel deugen, noemt hij een radicaal idee. „Elkaar vertrouwen is niet naïef, maar juist realistisch.” Daarom moeten we leren in te gaan tegen onze eigen intuïtie. Kerkelijk is deze domineeszoon niet meer, maar het christendom zit er duidelijk nog diep ingebakken.
– Is ‘de meeste mensen deugen’ een radicaal idee, of denken we dat spontaan van elkaar?
Het is vanzelfsprekend voor de mensen die we zelf kennen. Het kwade associëren we met corruptie, fraude of geweld. Het is uitzonderlijk. Alleen, als je gaat doordenken op hoe je de samenleving zou inrichten als je echt gelooft dat de meeste mensen deugen, dan realiseer je je dat het een radicaal idee is. Want dan kunnen we de werkvloer organiseren met zelfsturende teams in plaats van controlerende managers. Of geven we burgers meer macht in plaats van om de vijf jaar te gaan stemmen. Machthebbers hebben een cynischer mensbeeld. Als we elkaar niet vertrouwen, hebben we hen immers nodig.
– Als we met z’n allen geloven dat we goede mensen zijn, wordt de wereld dan echt beter?
Wat je aanneemt in andere mensen, is wat je eruit trekt. Als we aannemen dat onze werknemers, kinderen of medeburgers egoïsten zijn, roepen we dat gedrag effectief op. Als je mensen benadert met vertrouwen, krijg je dat vaak terug. In ons persoonlijke leven doen we dat, maar op het niveau van onze instellingen gaan we uit van wantrouwen. We maken veel wetten voor de één procent fraudeurs in plaats van voor de negenennegentig procent mensen die deugen. Mijn boek is een pleidooi om uit te gaan van de grote massa die het goede wil en doet.
Het goede doen, voelt goed aan. We worden blij als we elkaar helpen. Omgekeerd voelt geweld slecht aan. Kijk naar de Vietnamveteranen, die kwamen terug met posttraumatische stressstoornis. Bij hen is er iets kapotgegaan. Men kan de mens tot oorlog brengen, maar we willen dat eigenlijk helemaal niet. Verbinding met elkaar is de kern van ons mens-zijn.
– U verzet zich onder meer tegen het doemdenken van de klimaatbeweging.
Het negatieve mensbeeld leeft overal, zowel links als rechts. Het is opmerkelijk hardnekkig. Kapitalisten zien de mens als egoïstisch, orthodoxe christenen zeggen dat mens in zonde is geboren, klimaatactivisten vinden de mens een plaag die de planeet vernietigt. Heel uiteenlopende mensen zijn het eens over één ding: diep vanbinnen
„Het goede aannemen in je vijand, de andere wang toekeren, is aanzienlijk moeilijker”
zijn we verdorven. De klimaatuitdaging is groot en de noodzakelijke maatregelen zijn radicaal, maar het lukt nooit als we de mensen behandelen als egoïsten. We kunnen juist weerbaar zijn door de handen ineen te slaan en elkaar te vertrouwen. Daarom ben ik kritisch tegenover sommige milieuactivisten, die gloriëren in slecht nieuws.
– Waar komt ons negatieve mensbeeld vandaan?
Aan de oppervlakte zijn er de media. Het nieuws maakt ons cynischer, want het gaat altijd over dingen die misgaan. Structureler beschouwt ons westerse mensbeeld de beschaving al sinds de oudheid als een dun laagje vernis. Ook het christendom en de verlichting beschouwen de mens als verdorven. We hebben een diepe neiging om meer aandacht te besteden aan het slechte dan aan het goede. Als je tien complimenten krijgt en één keer kritiek, dan blijft dat laatste hangen. Biologen zien een verband met een ver verleden. De jager-verzamelaar kon beter een keer te veel bang zijn voor gevaar dan een keer te weinig. Die focus op het negatieve vervormt vandaag ons mensbeeld.
– U bent de zoon van een dominee. Speelde religie een rol in uw mensbeeld?
Als ik naar mijn ouders kijk, zou ik willen dat er meer gelovigen zijn, want uit geloof komt veel goeds voort. Van extremistische gelovigen kunnen we echter beter wat minder hebben. Mensen zijn zinzoekende wezens. We willen onderdeel zijn van iets groters. Het laatste deel van mijn boek verwijst naar de Bergrede. Die waarschuwt tegen koketteren, maar roept tegelijk op het licht van de wereld te zijn. Wees inspirerend, zonder jezelf op de borst te slaan. Die wijsheid is voor iedereen relevant, gelovig of niet. Het is makkelijk het goede te zien in familie of vrienden, maar het goede aannemen in je vijand, de andere wang toekeren, dat is aanzienlijk moeilijker. De effecten kunnen nochtans magistraal zijn. Kijk naar Nelson Mandela, die nam het goede aan in zijn tegenstanders om dichter bij elkaar te komen. Het is prima om te geven om de mensen rondom jou, als je maar beseft dat de mensen die ver weg zijn ook naasten en geliefden hebben en dat ze de jouwe hadden kunnen zijn.