In het interview dat we u onlangs brachten met journalist Amra Dorjbayar stond een zinnetje dat brandend actueel is: „Ik merk dat het christendom vandaag geregeld wordt geclaimd uit identitaire hoek. Bepaalde groepen dwepen bijvoorbeeld met christelijke symbolen. ‘Katholiek’ betekent echter ‘universeel’. In die zin zijn identarisme en het katholieke geloof letterlijk elkaars tegengestelde.”
We zien inderdaad hoe politici in diverse landen zichzelf christelijk noemen om zich af te zetten tegen andere groepen, vaak mensen met een migratieachtergrond. Onder meer de Italiaanse politicus Matteo Salvini bedient zich gretig van die tactiek, doorgaans tot ergernis van het Vaticaan en de Italiaanse Kerk. De politieke recuperatie van het christelijke geloof is een gevaarlijk en verwerpelijk spel, want de ware doelstellingen stroken geenszins met de betekenis van het christendom.
In ons land lijkt het nogal mee te vallen met de uitbuiting van het christendom. Hier is het populairder om te pas en te onpas te verwijzen naar de verlichting, meestal zonder veel kennis van die filosofische stroming uit de achttiende eeuw. De manier waarop men zich beroept op de verlichting is vaak even stuitend als de wijze waarop buitenlandse politici het christendom claimen.
In wezen gaat het doorgaans om de westerse mens die worstelt met zichzelf. De aanwezigheid van andere culturen en religies in westerse landen doet politici en burgers nadenken over de eigen identiteit, maar het debat daarover haalt zelden enig niveau. In plaats van grondig na te denken over wie we zijn en wat dat betekent, zet men zich af tegen anderen om electoraal te scoren.
Ook de startnota voor de vorming van een nieuwe Vlaamse regering, geschreven door Bart De Wever (N-VA), worstelt duidelijk met de zoektocht naar een identiteit. Aanvankelijk lezen we: „De Vlaamse Regering wil elke Vlaming –
Gaan we nieuwkomers vragen een Vlaanderen te omhelzen dat we zelf niet (h)erkennen als het onze?
ongeacht zijn afkomst, overtuiging of geaardheid – boven zichzelf laten uitstijgen. Vlaanderen zal een warme thuis zijn en zorg dragen voor iedereen die hier geboren wordt, opgroeit, woont, werkt en leeft. Onze gemeenschap laat niemand in de steek.” Dat is een brede en open benadering van Vlaanderen. Het maakt niet uit wie je bent of waar je vandaan komt, je telt mee, zo luidt de teneur.
Tegelijk stelt de nota voorwaarden om te kunnen behoren tot onze gemeenschap. We lezen onder meer: „Vlaanderen is niet bereid om toegevingen te doen op onze fundamentele normen en waarden.” Dat klinkt goed, maar slagen we erin concreet te zijn? Behoren zelfbeschikking en euthanasie bijvoorbeeld tot onze normen en waarden, of juist niet? Betekent pluralisme de afwezigheid van religie in publieke ruimte, of juist de garantie dat iedereen zo religieus mag zijn als hij of zij maar wil? Hoe sociaal of ecologisch is onze identiteit?
Onze normen en waarden evolueren voortdurend en ook stamboek-Vlamingen verschillen sterk van mening over de eigen identiteit. Het risico bestaat dus dat we aan nieuwkomers gaan vragen een Vlaanderen te omhelzen dat we zelf niet (h)erkennen als het onze.
De echte politieke knoop is niet de vraag of we nieuwkomers kunnen integreren in onze identiteit, maar of we erin slagen een brede consensus te vinden over wat die identiteit kan inhouden. Als we een karikaturale Vlaamse identiteit creëren, die zich bezondigt aan het romantiseren van het verleden, zullen we eeuwig blijven discussiëren. Onze echte identiteit is veelzijdig en permanent in beweging. Een gemeenschappelijke basis is alleen mogelijk als die ruimte geeft aan gelovigen en ongelovigen, aan autochtonen en nieuwkomers, aan ouderen en jongeren. Die oefening is een stuk complexer dan een politieke slogan. Voelen onze politieke leiders zich geroepen de uitdaging aan te gaan?