Eerste collectiepresentatie museum PARCUM in abdij van Park confronteert ons met religieus erfgoed
De eerste collectiepresentatie van PARCUM, het museum voor religieus erfgoed in de abdij van Park in Leuven, maakt meteen de opdracht waar uitdrukkelijk een dialoogmuseum te zijn. Een almaar vaker gebruikte tactiek van tentoonstellingsmakers is oud en hedendaags met elkaar te combineren om zo contrasten, maar ook gelijkenissen te laten opborrelen.
Historische religieuze topstukken gaan in de expo This Is Not a Collection als het ware een dialoog aan met hedendaagse kunstenaars, maar ook de talrijke religieuze erfgoedobjecten die u er kunt bekijken, roepen vragen op en slaan de bezoeker uit het lood. Levensechte poppen met daarin lichaamsresten van heiligen bijvoorbeeld of kruisen met spijkers om zichzelf pijn te doen, dergelijke voorwerpen smeken om uitleg. Kitscherige plastic devotiebeeldjes prijken naast een Congolese spijkerfetisj, ooit meegebracht door een nonkel pater uit de missielanden. Beide lijken echter hetzelfde te beogen, bescherming tegen het kwade. Of niet?
Met de tentoonstelling, ook een gelegenheid om de norbertijnenabdij in Heverlee te bezoeken, stelt PARCUM de eigen collectievorming in vraag. Wat is religieus erfgoed? Wat kan dat erfgoed – waarvan zelfs hedendaagse gelovigen vaak niet langer de betekenis vatten – betekenen voor onze tijdgenoten? Wat moet een museum voor religieuze kunst en cultuur vandaag zijn?
Flinterdunne grens
PARCUM wil dus de dialoog op gang brengen. De expo vangt aan met een topstuk van de abdij zelf, van omstreeks 1601. Een abt ligt naakt in zijn bed en richt zich met zijn laatste woorden tot Maria, terwijl zijn ziel als een naakte jongen uit zijn mond ontsnapt. De lichamen op het schilderij stemmen overeen met de misselijkmakend bevallige torso van de hand van Berlinde De Bruyckere vlakbij.
Hedendaagse kunst roept uit zichzelf vragen op. Ria Pacquée is een van de pioniers van de performancekunst in België. In 1984 trok ze vermomd als een opgesmukte madam op bedevaart naar Lourdes en ging er op in de massa. De reportage die op de expo is te zien, balanceert op de flinterdunne grens van fictie en realiteit, ernst en spot.
De begeleidende audiotour is onontbeerlijk om een en ander te vatten. Zo wordt er verteld over de ontdekking van de Kruisdraging van Michel Coxcie (1499-1592) tijdens een inventarisatie van erfgoed bij de paters redemptoristen in Jette. Lijden moet in beeld worden gebracht, dat lijkt de ondertoon van het katholieke artistieke erfgoed. Talrijke artefacten uit de materiële cultuur van vrouwelijke religieuzen getuigen echter van een andere weg, naast het lijden, om één te worden met Christus: de idee van de mystieke liefde en het huwelijk met Christus. De liefde tussen bruid en bruidegom uit Bijbelboek Hooglied werd gelezen als een allegorie van de liefde tussen Christus en de ziel. Vrouwelijke religieuzen speelden dat na en bezegelden de spirituele verbintenis met Jezus in een mystiek huwelijk. Van zusters uit Willebroek zien we de witte kroontjes die ze droegen bij hun ‘huwelijk’. Nog ontroerender is een doosje met doorgeknipte ringen, een verwijzing naar hun dood.
De oudere bezoeker zal wellicht veel herkennen, jongeren daarentegen riskeren gevoelens van vervreemding te ondergaan. Religieus erfgoed laat niet koud, zoveel is duidelijk.