Is momentum van de paus voorbij?

Paus Franciscus neemt zijn tijd om de weg te onderscheiden, maar velen willen actie. © KNA-Bild

Op 13 maart sloot paus Franciscus een bewogen zesde ambtsjaar af. Op dat ogenblik nam hij met zijn medewerkers deel aan een vastenretraite buiten Rome. Zelfs die bezinning ontsnapte niet aan enige controverse. Zo berichtte het Britse nieuwsmagazine The Catholic Herald dat ook de Argentijnse bisschop Gustavo Zanchetta eraan zou hebben deelgenomen. Die landgenoot van de paus kwam onlangs in opspraak wegens ongepast seksueel gedrag en financieel gesjoemel. In 2013 werd hij door de kerkleider benoemd tot bisschop van het Argentijnse bisdom Orán. Toen hij daar al in 2017 mee stopte, naar eigen zeggen om gezondheidsredenen, gaf de paus hem een taak in de Romeinse curie als patrimoniumbeheerder.
Precies op die zesde verjaardag werd ook kardinaal George Pell, prefect van het Vaticaanse Secretariaat voor de Economie, in Australië veroordeeld wegens seksueel misbruik. Pell is de hoogste kerkleider die voor dergelijke feiten werd veroordeeld. Eerder in zijn zesde jaar ontnam paus Franciscus al de kardinaalshoed aan de Amerikaanse, inmiddels tot de lekenstaat teruggebrachte aartsbisschop Theodore McCarrick. Ook hij raakte in opspraak wegens seksueel wangedrag.
De publicatie, in februari, van Sodoma. Het geheim van het Vaticaan, waarin de Franse journalist Frédéric Martel de homoseksuele cultuur in het Vaticaan blootlegt, en de veroordeling van de Franse kardinaal Barbarin, op 7 maart, wegens schuldig verzuim in een misbruikzaak maken het vervelende plaatje van het zesde jaar compleet. Christopher Lamb van het Britse katholieke blad The Tablet wijst er bovendien op dat ook de Chileense kardinaal Ricardo Ezzati en de Amerikaanse kardinaal Daniel DiNardo nog rechtszaken te vrezen hebben. Zet die trend om kardinalen voor het gerecht te brengen zich door, dan zal dat volgens Lamb het conclaaf dat de volgende paus zal moeten kiezen danig beïnvloeden.
Raakte paus Franciscus zijn „Curie niet te hervormen zonder massaal nieuwe benoemingen” elan kwijt, of kan hij zijn verhoopte hervorming van de Kerk alsnog doorzetten? In Paus Franciscus. Een bewogen en chaotisch jaar staan onder meer kerkjurist Rik Torfs, Annelien Boone, directeur van IJD, jongerenpastoraal Vlaanderen, en de Nederlandse theoloog Erik Borgman stil bij de vraag hoe Franciscus veranderde „van knuffelpaus tot kerkvorst die zelf wordt beschuldigd”. Ook theoloog en journalist Hendro Munsterman, die voor Nederlands Dagblad bericht over het Vaticaan, leverde een bijdrage aan dat boek.
„De hervorming van de Romeinse curie, waartoe paus Franciscus zich door het conclaaf gemandateerd weet, duurt duidelijk langer dan hij had gehoopt”, zegt Munsterman. „Aanvankelijk liet Franciscus uitschijnen dat hij wellicht maar enkele jaren zou aanblijven. In die inmiddels zes jaar zagen we hem de curie in toespraken wel al wijzen op haar vijftien ziektes en hier en daar wat organen herschikken. Op een meer ingrijpende hervorming is het evenwel nog steeds wachten. Intussen weten we dat er binnenkort weer iets zit aan te komen. Maar de verwachtingen lopen uiteen.”
Jezuïet Franciscus neemt zijn tijd om de juiste weg te onderscheiden. „Kennelijk heeft hij onderschat hoezeer een apparaat als de Romeinse curie zichzelf beschermt tegen bruuske hervormingen”, meent Munsterman. „Wie er deel van uitmaken, zijn immers zelf het product van dat apparaat. Volgens mij kan paus Franciscus de curie dan ook enkel hervormen door massaal nieuwe mensen te benoemen. Misschien wat utopisch van me.”
Intussen blijkt uit enquêtes dat 37 procent van de Amerikaanse katholieken twijfelt of ze bij de Kerk willen blijven horen. „Over het algemeen zijn katholieken nochtans best tevreden over de manier waarop de paus het geloof verkondigt”, meent Hendro Munsterman. „De verwachtingen waren echter zo hooggespannen, dat een deel gelovigen teleurgesteld is.”