Meestal serveert Luk Vanmaercke u zijn blik op geloof, Kerk en samenleving in wekelijkse porties van een halve voorpagina, maar deze week neemt hij meer uitgebreid het woord, hier zowel als in een boek. Iedereen gelooft is een persoonlijke en breed toegankelijke inleiding op wat geloven is en hoe het zich een weg zoekt in levens en de wereld.
Iedereen gelooft wil volgens de achterflap niemand bekeren, maar iedereen aan het denken zetten. Misschien valt het boek voor sommigen echter ook te lezen als een verdediging van het geloof? „Dat is het wel en niet. Specifieke geloofspunten probeer ik didactisch uit te leggen, maar zeker niet te verdedigen”, zegt Luk Vanmaercke. „Ik wil echter wel het recht bepleiten om gelovig te zijn en niet beschouwd te worden als een achterlijke idioot.”
– Voor wie is ‘Iedereen gelooft’ bedoeld?
Op zijn breedst voor iedereen, in het bijzonder voor hen met beperkte voorkennis over, maar wel belangstelling voor levensbeschouwing. Of voor wie nog nooit uitgebreid overdachten waar ze zich op dat vlak situeren. Het boek kan helpen om orde en structuur in het eigen denken te brengen, om vragen te stellen en antwoorden te zoeken. Hoewel ik me niet enkel richt tot katholieken, is het wel overduidelijk door een katholiek geschreven. Ik ben dan ook benieuwd of joodse of islamitische lezers het een herkenbaar, dan wel een vreemd boek vinden. Uiteraard kunnen ook mensen die wel gelovig of kerkelijk zijn met het boek aan de slag. We moeten allemaal blijven nadenken, want geloof mag geen comfortabele positie worden die je ervan weerhoudt vooruitgang te boeken. In die zin was het schrijven ook een aanleiding om mijn gedachten scherp te stellen.
– Welk inzicht kreeg bijvoorbeeld meer vorm?
In een hoofdstuk heb ik het over redenen om al dan niet te geloven. Je kunt veel maatschappelijke, culturele en sociale elementen bedenken die pleiten voor religie, en evenveel kritieken, maar hoe interessant die ook zijn, mijn besef groeide dat ze niets te maken hebben met geloof. Zelf ben ik ervan overtuigd dat georganiseerde religie nuttig is en leidt tot mooie verwezenlijkingen, en voel ik me geroepen om eraan mee te werken, maar niets van dat alles bewijst het bestaan of niet-bestaan van God. De enige reden om te geloven, is een innerlijke overtuiging.
– U geeft ook uw visie op de Kerk van de toekomst. Waarom noemt u die liever geen ‘oase’?
Dat is een beeldspraak waaraan ik me al een aantal jaar erger. Niet dat ik het niet aangenaam toeven vind in kerkelijke kringen, maar een oase ligt per definitie in de woestijn. Dat is een arrogant beeld. De rest van de samenleving is geen dor, onherbergzaam gebied. De hele wereld is potentieel vruchtbaar en het is de verantwoordelijkheid van de Kerk om daar iets mee te doen. Een oase is bovendien een kleine plek in een uitgestrekt
„Ik ben benieuwd of joodse of islamitische lezers het een herkenbaar dan wel een vreemd boek vinden”
gebied. Zelfs als de katholieken een krimpende groep vormen, mogen ze zich niet terugtrekken, maar moeten ze in de hele samenleving aanwezig zijn.
– U bepleit een andere omgang met traditie. Waarom?
Elk geloofspunt en elke structuur is ooit ontstaan, was ooit nieuw. Er is dus geen andere weg dan ook vandaag het nieuwe toelaten, zodat het over honderd of duizend jaar traditie kan zijn. Een geloofsgemeenschap moet zich dus voortdurend afvragen welke tradities wezenlijk zijn voor het geloof. Denk aan het voorgeborchte, dan omstreeks het jaar 600 door paus Gregorius I aan de leer van de Kerk werd toegevoegd. Duizendvierhonderd jaar was het deel van de traditie, maar in 2007 besliste paus Benedictus XVI dat het achterhaald was.
– Hoe breed gedragen is uw toekomstvisie?
Het is een persoonlijke analyse, typisch voor de sociale wetenschapper in mij, die vanuit helikopterblik een aantal voorwaarden ziet voor een levensvatbare Kerk. De belangrijkste is dat ze de moderniteit omhelst. Ik verwijs naar missionarissen, die zich helemaal integreren in hun omgeving vóór er ruimte ontstaat om te vertellen wie ze zijn en waarvoor ze staan. Dat geldt niet enkel in den vreemde, want door het verstrijken van de tijd komen we ook bij ons voortdurend in den vreemde terecht. Het heeft geen zin jezelf voor te houden dat de samenleving tijdelijk ontspoord is en dat de mens op zijn schreden zal terugkeren. De Kerk moet bijvoorbeeld beseffen dat de emancipatie van de vrouw nooit meer weggaat. Als je die als instituut niet integreert, ben je al de helft van de wereldbevolking kwijt.
Het hoofdstuk over de Kerk steunt op een lezing en of ik die nu voor een middenveldorganisatie geef of voor kloosterzusters, mensen herkennen het pleidooi en stemmen in. Mijn jaren in de politieke wereld leerden me echter dat wat breed gedragen wordt, daarom nog niet makkelijk te realiseren is. De Kerk stopt vandaag terecht tijd in geografische herstructurering, maar door die te combineren met inhoudelijke oefeningen, kan ze vermijden dat ze enkel met zichzelf bezig is.