Hoewel Pasen het belangrijkste kerkelijke feest is, werkt de sfeer van Kerstmis met meer gemak een stuk dieper door in onze ontkerkelijkte cultuur. Biedt dat kansen voor de Kerk? We vroegen het aan mgr. Johan Bonny, bisschop van Antwerpen. Op 4 januari viert hij zijn tiende verjaardag als bisschop en verschijnt zijn boek Herbeginnen bij Jezus Christus.
Als jongere in de kerk van Moere, als seminarist in de kathedraal van Brugge, als lid van de curie in de Sint-Pieters in Rome, op al die plekken ervoer mgr. Johan Bonny in de kerstnacht een bijzondere familiale verbondenheid, met de parochie, met het bisdom, met de wereldwijde Kerk. „Menswording en verrijzenis zijn beide moeilijk te vatten met ons verstand”, zegt hij. „De geboorte van het Kind raakt echter aan zeer herkenbare menselijke gevoelens.”
– Kerstmis is vandaag hoogst commercieel. Welke geloofsboodschap zit erin voor onze tijd?
De symbolen en Schriftlezingen in de advent- en kersttijd maken het een gelaagde boodschap. Zo raakt Kerstmis aan het gezinsleven. Wat betekent het vandaag om als gezin te leven? Bovendien wordt het Kind geboren in de marge van de samenleving. Er is geen plaats voor Hem. God komt als een vreemde, een ontheemde terecht in deze wereld. De teksten van de profeten spreken over oorlog en vrede, blijven actueel. En dan is er natuurlijk dat grote mysterie, zo eigen aan het christelijke geloof, van de menswording van God. Ten gronde gaat dat over de vraag hoe God en mens elkaar vinden. Welnu, al die lagen zijn belangrijk: iedere mens zit op minstens één van die lagen. Precies daarom kan iedereen aangesproken worden door Kerstmis. Daarom ook moet de Kerk spreken over elke laag.
– U legt het verband tussen Kerstmis en vluchtelingen, een brandend actueel thema. Spreekt de Kerk zich daarover voldoende uit?
De Kerk in België heeft niet de gewoonte hard te spreken. Als bisschoppen voelen we ons ook niet geroepen om mee te lopen in manifestaties. Veeleer streven we naar dialoog, ook met de overheid, om zo onze stem te laten horen. Vaak spreken we ons dan ook niet luidop uit over het vluchtelingenvraagstuk, maar de positie van de Kerk op dat punt is wel duidelijk, meen ik. Zo werkte de Kerk mee aan humanitaire corridors. Bovendien doen christenen in parochies en elders, maar ook het katholieke middenveld, heel wat voor vluchtelingen. Ik blijf dan ook geloven in de waarde van dat middenveld en vind dat we het als Kerk de nodige ruimte en ondersteuning moeten blijven geven.
– Stel dat Jezus vandaag zou geboren worden. Wie komt Hem dan bezoeken in de stal?
Herders zijn er vandaag niet zo veel meer. Wel heb je nog mensen die ’s nachts moeten werken of die wakker liggen van zorgen. Of misschien zouden het wel mensen zijn die weten wat het betekent om als kind in de marge geboren te worden. In het evangelie zit een boodschap die nog het best begrepen wordt door wie zelf in armoede leeft. Bij de ‘wijzen’ denk ik
„Ik blijf geloven in het katholieke middenveld”
allereerst aan de talrijke zinzoekers van vandaag. De wijzen zochten naar zin in hun leven. Hun sterrenkundige kennis helpt hen een heel eind op weg, maar uiteindelijk is het de Schrift die hun de weg naar de kribbe toont. Onze menselijke kennis kan veel, maar stoot op grenzen. Voorbij die grenzen geraken we slechts door te steunen op andere bronnen van waarheid. Gelukkig wordt het enge rationalisme vandaag onder kritiek geplaatst. Daarop kan de Kerk inspelen.
– Met de crisis van het seksuele misbruik had de Kerk het de voorbije jaren niet makkelijk. Is het tijd voor een wedergeboorte?
Ik ben blij dat de paus nu eindelijk stappen zet om te komen tot een globale aanpak, door de voorzitters van de bisschoppenconferenties uit de hele wereld samen te roepen. De crisis zal allicht nog een hele poos natrillen. Dat ondervond ikzelf enkele jaren geleden, tijdens de misbruikcrisis in ons land. Nu moet de Kerk echter weer op haar verhaal komen, maar dat kan niet zonder lessen te trekken uit wat er gebeurd is. Als kerkmensen moeten we onze zwakheden erkennen, werken aan machtsevenwichten en terugkeren tot de eenvoud en helderheid van Jezus.
– Binnenkort bent u tien jaar bisschop van Antwerpen. Waarop blikt u tevreden terug?
Ik mocht al die tijd mezelf zijn, met mijn sterke en zwakke kanten. Daar ben ik mijn medewerkers dankbaar voor. Natuurlijk kon ik niet alles doen wat ik wilde, maar we hebben gedaan wat moest en kon gedaan worden. Denk aan de hervorming van het parochielandschap of de opleiding en begeleiding van pastores. Bijzonder trots ben ik over Amandus Internationaal, de begeleidingswerking voor buitenlandse priesters in ons bisdom. We legden een heuse weg af met hen, en zij met ons. Dat stemt me hoopvol.
– Wat wilt u graag nog realiseren?
Ik wil de mensen duidelijk maken dat wij niet de staart zijn van een verleden tijdperk, maar net aan het begin staan van iets nieuws. Al die hervormingen waren nodig, maar laten we nooit de bron vergeten waaruit het vertrekt: Jezus Christus. Onze samenleving heeft nood aan de inspiratie die vervat zit in het evangelie.