Tot stof en as weergekeerd

Uitstrooien op een strooiweide blijft de meest gebruikelijke asbestemming. © Belga Image

Het aantal crematies in Vlaanderen blijft stijgen, zo blijkt uit cijfers van de FOD Economie. Vorig jaar waren er 43.215 crematies op 62.530 overlijdens, goed voor zo’n 70 procent. „Crematie blijft in de lift zitten”, zegt Thomas Heiremans, woordvoerder van de beroepsvereniging Uitvaart-unie Vlaanderen. „Was voorheen crematie vooral populair in de steden, nu volgen ook de landelijke gebieden. Mensen kiezen tegenwoordig bewust minder voor een begrafenis, maar voor een compact urnengraf of de strooiweide. De kostprijs speelt ongetwijfeld een rol. Let op, bij crematie komt meer administratie kijken. Uitvaartondernemers moeten meer ritten plannen en de regelgeving is complexer.”
De bestemming van de as blijkt ook geëvolueerd. Vandaag is het niet ongebruikelijk dat de as van een overledene gedeeltelijk in een urne thuis of in een urnengraf wordt bewaard en tegelijk ook wordt uitgestrooid, bijvoorbeeld in de geliefde boomgaard.„Wettelijk is er nu dan ook meer mogelijk”, zegt Thomas Heiremans. „Er zijn tegenwoordig mooie urnen op de markt om as thuis te bewaren, maar hoe dan ook blijft de meest gebruikelijke asbestemming het uitstrooien op een gemeentelijke strooiweide. Sinds enkele jaren stijgt ook het uitstrooien op zee. Sinds kort is dat ook mogelijk op binnenwateren. Vroeger gebeurde dat clandestien. Vaak menen mensen dat alles mag, maar dat is niet zo. Er is steeds toestemming van de eigenaar van de grond nodig en op openbare plaatsen zoals een natuurdomein of een speeltuin is het verboden. De overheden zijn nu wel op zoek naar sites in natuurgebieden voor begraven of uitstrooien, maar de regelgeving blijkt streng. Uitstrooien gebeurt dus het vaakst, meteen gevolgd door een keuze voor het urnengraf. Families blijven nog gehecht aan een symbolische plek die je kunt bezoeken. As verwerken in een kunstwerk is geen noemenswaardige trend.”
Om symbolische redenen blijft de Kerk de voorkeur geven aan het begraven van overledenen. Zoals het christelijk leven „Kerk heeft almaar minder invloed op keuzes van mensen” wordt begrepen als een leven met Christus, zo ook wordt de dood van de christen begrepen als een sterven met Christus. De christen wordt bijgevolg begraven zoals Christus, om samen met Hem te verrijzen. De Kerk heeft geen probleem met crematie, tenzij dat zou gebeuren als een bewuste ontkenning van het geloof in het eeuwige leven.
In 2016 publiceerde de Vaticaanse Congregatie voor de Geloofsleer de instructie Ad resurgendum cum Christo, die stelt dat in geval van crematie de voorkeur uitgaat naar het begraven van de urne of het bijzetten in een columbarium. Er blijft dan een concrete plaats waar de nabestaanden naar kunnen terugkeren om de overledene te gedenken. As thuis bewaren, mag niet van de Kerk. De verstrooiing van de as staat symbolisch gezien het verst van de christelijke beeldspraak. Vestrooien op land of in de zee is derhalve niet toegestaan, net zomin als het verwerken van crematieresten in juwelen.
Wijst het feit dat in Vlaanderen met die regels blijkbaar geen rekening wordt gehouden op de diepgaande ontkerkelijking? Wim Vandewiele, godsdienstsocioloog aan de KU Leuven, nuanceert. „Vroeger gebeurden begrafenissen exclusief in de kerk en was crematie een uitzondering. De secularisatie heeft dat losgemaakt. Mensen denken vandaag autonoom na over wat er na hun overlijden moet gebeuren met hun stoffelijke resten. Individualisering is dus een effect van secularisatie, die meer inhoudt dan louter ontkerkelijking. Het houdt culturele verschuiving in, maar ook ontvoogding van de grote groep. Op persoonlijk vlak gaat het individu zelf beslissen. De Kerk heeft dus minder invloed op de keuzes van de mensen, maar dat betekent niet dat ze niet gelovig zijn of blijven. Regels bestaan, maar de individualisering haalt het.”
Uitvaartondernemer Heiremans wijst dan ook niet enkel op de stijging van het aantal crematies, maar op de tendens om uitvaarten persoonlijk vorm te geven en almaar vaker afscheid te nemen in intieme kring. Die trend lijkt niet te stuiten.