Ngo’s scherpen gedragscode aan

Het risico op machtsmisbruik is kleiner bij een lokaal verankerde ngo. © Thomas De Boever

De beschuldigingen waarmee de Britse tak van Oxfam International al in juli 2011 werd geconfronteerd over haar hulpverleners in Haïti waren snoeihard: seksuele uitbuiting, fraude, nalatigheid, machtsmisbruik. De ngo zette de betrokken medewerkers aan de deur, onder wie de Belg Roland Van Hauwermeiren. Hij bekende prostituees bij zich thuis te hebben gehad, een praktijk die de landendirecteur voor Oxfam eerder al in Tsjaad had tentoongespreid.
Nog vóór de uitbraak van het ‘Oxfam-schandaal’ bleek uit de jongste Edelman Trust Barometer die wereldwijd het vertrouwen meet van het publiek in de overheid, het bedrijfsleven, media en ngo’s, dat het vertrouwen in ngo’s in 14 van de 28 onderzochte landen is teruggevallen. In tien landen is zelfs ronduit sprake van wantrouwen, waaronder Nederland (45 procent), Zweden (42 procent) en Duitsland (37 procent). De laagste score is voor Rusland (25 procent) en de grootste daling met 13 procent voor Italië (46 procent).
Wat er is gebeurd, is „volstrekt onaanvaardbaar”, klinkt het unisono bij Broederlijk Delen, Caritas International en Memisa. Geen van de drie katholieke ngo’s merkt vooralsnog een weerslag in het gedrag van de eigen schenkers. „Het is schokkend, maar de wereld is wat hij is”, zegt Frank De Paepe, algemeen directeur van Memisa, een man met een terreinervaring van 32 jaar. „Ook hier in Brussel en rond de Europese wijk zijn we omringd door prostitutie. Ontwikkelingssamenwerking is op het terrein een moeilijke omgeving om in te werken. Het schept een zekere verhouding, want er is een verschil in economische draagkracht. Als blanke moet je sterk in je schoenen staan. Bij ons is nu veel te doen over gendergelijkheid, maar dat is absoluut niet vergelijkbaar met het genderthema in Afrika. Dat die kwesties nu naar boven kunnen komen, bewijst dat de wereld erop vooruitgaat, gelukkig maar.”
Dat er iets kan mislopen, is nooit uit te sluiten. „Zoiets als een zero- risico bestaat „De vraag die men zich moet stellen is: wat of wie zit hier achter?” niet”, zegt Julie Vanstallen, communicatieverantwoordelijke bij Caritas International. „Geen enkel systeem is sluitend. Je hebt nu eenmaal te maken met mensen.” Dat beaamt Lieve Herijgers, directeur van Broederlijk Delen: „Een menselijke ziel is nooit te doorgronden.” Voor haar leidt de werkwijze van Broederlijk Delen minder makkelijk tot dergelijk machtsmisbruik. „Wij zijn ingebed in de lokale gemeenschap. Wij bouwen ter plaatse een partnerdialoog uit, leven samen met de bevolking, in verscheidenheid en met respect voor de verschillen, en zijn permanent aanwezig. Dat geeft minder aanleiding tot grensoverschrijdend gedrag, ook omdat er meer sociale controle is.” Ook Julie Vanstallen wijst op het verschil in werking: „Wij werken in een netwerk met lokale mensen en afdelingen die wij ondersteunen. Wij hebben een vijftiental zogenoemde expats in dienst, vooral mensen die in gezinsverband naar het buitenland gaan werken. Dat leidt tot een meer stabiele situatie en een lokale integratie.”
Om het risico tot een minimum te beperken, verbinden de drie ngo’s hun (kandidaat-)medewerkers tot het naleven van een gedrags- of deontologische code. Externe en interne klachten lopen via een meldpunt en – voor interne klachten – ook via vertrouwenspersonen bij wie personeelsleden delicate kwesties kunnen aankaarten.
„Wat er gebeurd is, raakt me persoonlijk,” zegt Lieve Herijgers, „maar dat soort dingen gebeurt in elk segment van de samenleving. Mijn geloof in de ngo- wereld is niet aangetast. Integendeel, wij moeten dit aangrijpen om de standaarden aan te scherpen, de transparantie nog te vergroten en nog meer in te zetten op kwaliteit.”
Frank De Paepe plaatst nog deze kanttekening: „Dit gaat over misbruik van geld door vzw’s, waar ook in Brussel nu veel om te doen is. De vraag is: wat of wie zit hier achter? Ik praat de zaak niet goed, maar willen sommigen misschien liever geen ngo’s en dat de privé alles regelt?”