Consumeren is kiezen

‘Consuminderen’ is een modewoord. Steeds meer mensen gaan op zoek naar manieren om hun sociale en ecologische voetafdruk te verkleinen. In Laudato si’, de encycliek van paus Franciscus uit 2015, worden alle christenen opgeroepen om stil te staan bij de sociale en ecologische gevolgen van hun consumptiegedrag. Naar aanleiding van de Dag van de Consument, dit jaar op 15 maart, laten we Karel Malfliet en Johan Elsen aan het woord over de christelijke visie op consumentisme. Karel Malfliet is stafmedewerker van Ecokerk, onderdeel van Netwerk voor Rechtvaardigheid & Vrede dat streeft naar harmonie tussen christelijke spiritualiteit, ecologie en de sociale leer van de Kerk. Johan Elsen is de directeur van Oiko Credit in België. Hij leest in de boodschap van paus Franciscus ook een oproep tot ethisch beleggen.
– Wat verstaat u onder ‘christelijk consumeren’?
Karel Malfliet •  We kunnen niet waardenvrij consumeren. Dat wil zeggen dat kopen meer is dan een louter economische daad. Het is evenzeer een morele daad. De kleren die je koopt, het voedsel dat je eet en de energie die je verbruikt hebben allemaal een voorgeschiedenis. Behalve de afstand die ze aflegden om ons, de consument, te bereiken, de energie die ze kostten en de materiaalkost die ze met zich meebrachten, is er ook vaak een sociale kost aan verbonden. Door kleren te kopen die in sweatshops in Bangladesh worden gemaakt, houd je een verderfelijk systeem in stand. Het besef dat je nooit waardenvrij kunt consumeren is een belangrijk element van het christelijke consumeren.
Johan Elsen • Bezig zijn met geld is evengoed een vorm van consumptie geworden, dat vergeten we vaak. Mensen zijn voortdurend op zoek naar de belegging die het meeste opbrengt. Elke euro die je belegt via een financiële instelling brengt een morele keuze en consequenties met zich mee. Dikwijls investeren banken je geld in sectoren die vanuit een sociaal-ecologische reflectie onhoudbaar of verderfelijk zijn. Oiko Credit doet vanuit haar christelijke visie een oproep om te investeren in zaken met een positieve sociale en ecologische impact. Dat sociaal-ecologische rendement staat tegenover het financiële rendement.

  „Kleinschalig en lokaal of grootschalig en nationaal, op elk niveau kun je een klimaatplan maken”
Karel Malfliet
– Zijn christenen zich onvoldoende bewust van de impact van hun consumptiegedrag?
Karel Malfliet • Christenen en niet-christenen zijn zich daar almaar meer van bewust. Dat zie je aan bepaalde initiatieven die in onze samenleving de kop opsteken, denk maar aan Dagen Zonder Vlees. Dat is geen christelijk initiatief, maar het verwijst wel naar een aloude christelijke traditie. Een grote groep mensen van alle leeftijden hecht belang aan de afstand die het voedsel aflegt. Die moet zo klein mogelijk zijn, dat noemen we de korte keten. Daar bestaan hulpmiddelen voor, zoals de website www.rechtvan bijdeboer.be en andere initiatieven die de gemeenschapslandbouw bevorderen. Misschien kun je dat een vorm van geseculariseerd christendom noemen?
– Wat betekent de encycliek ‘Laudato si’’ voor u?
Karel Malfliet •Ecokerk is op dit moment actief op drie assen: ecospiritualiteit, ecopraktijk en deelname aan het maatschappelijke debat. Dat zijn niet toevallig dezelfde drie assen waarrond paus Franciscus’ encycliek beweegt. Het bevestigt dat die aspecten bij elkaar horen. De paus noemt dat „integrale ecologie”, een methode om die drie aspecten gelijktijdig aan te pakken. Ecologie is niet los verkrijgbaar, maar het staat altijd in relatie tot rechtvaardigheid en vrede.
Johan Elsen • Laudato si’ is een belangrijk referentiekader, omdat Oiko Credit sinds een vijftal jaar investeert in hernieuwbare energie en duurzame landbouw in het Zuiden. Wij werken met honderdduizenden vrijwilligers verspreid over heel Europa, die ons erop wezen dat hernieuwbare energie en duurzame landbouw hand in hand gaan. Die ontwikkeling groeide vanuit de basis en dat sluit aan bij de oproep van paus Franciscus.
– De jongste jaren treden de thema’s ecologie en fair trade meer op de voorgrond binnen de Kerk. Hoe komt dat?
Karel Malfliet • Dat is te wijten aan wat we de sociale leer van de Kerk noemen. De opeenvolgende pausen van de afgelopen decennia schonken in hun encyclieken geregeld aandacht aan actuele thema’s, waaronder sociale rechtvaardigheid. Paus Franciscus verwijst in Laudato si’ naar zijn voorgangers en hij houdt rekening met de continuïteit in hun denken. De klimaatsverandering is ontegensprekelijk het hete hangijzer van deze tijd, maar het hangt ook nauw samen met sociale vraagstukken over vrede, voedsel, vluchtelingen enzovoorts. Vandaar dat dat een belangrijke insteek is in de encycliek.
Johan Elsen • Oiko Credit is daar een goed voorbeeld van. Wij ontstonden tegen de achtergrond van de strijd tegen apartheid. Christelijke organisaties bedachten toen dat de bankiers bij wie ze hun geld belegden er baat bij hadden om het apartheidsregime in stand te houden. Dat was niet de keuze die we wilden maken als christenen. In de jaren 1970 en 1980 was er echter geen alternatief voorhanden, zodat Oiko Credit werd opgericht vanuit christelijke inspiratie.
  „Elke euro die je belegt, brengt een morele keuze en consequenties met zich mee”
Johan Elsen
– Heeft u nog tips voor christenen om verantwoord te consumeren?
Karel Malfliet • Als individu maak je keuzes met betrekking tot je consumentengedrag. Wij vroegen ons af, na het klimaatakkoord van Parijs en de encycliek Laudato si’, hoe we dat als gelovige gemeenschap op onze beurt konden doen. Kleinschalig en lokaal of grootschalig en nationaal, op elk niveau kun je een klimaatplan maken. Als je een parochiefeest geeft, kun je ook kijken welke voedselkilometers er werden afgelegd. Bij de inrichting van de parochiezaal kies je voor ecologische verf. Als je op kamp gaat met de jeugdbeweging, let je op het materiaal dat je gebruikt en op je afvalbeheer. Op die manier kun je in groep christelijk consumeren en elkaar inspireren.
Johan Elsen • Paus Franciscus vraagt in Laudato si’ christenen in het Noorden financiële middelen ter beschikking te stellen van kansarmen in het Zuiden. Ik ken een parochie in Sint-Niklaas met als penningmeester een gewezen bankier, die de daad bij het woord voegde en bewust een deel van de rente van die parochie investeerde in Oiko Credit.
Karel Malfliet • In hetzelfde kader riepen Oiko Credit en Ecokerk christelijke organisaties in Vlaanderen op hun geld niet langer te investeren in fossiele brandstoffen. Een aantal organisaties, waaronder de bisschoppenconferentie van België, ging daar al op in. Zij beslisten hun financiële reserves te heroriënteren naar duurzame investeringen.